Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

Vegetativ nerv sistemasi 
Vegetativ  nerv  sistemasini  nerv  tugunlari  va  bu  nerv  tugunlarini  orqa 
miyadagi  hamda  orqa  miyadan  tashqaridagi  mahsus  birikma  va  chatishmalari 
tashkil  etadi.  Vegetativ  nerv  sistemasidagi  nerv  hujayralarining  va  nerv 
tugunlarining  ayrim  birikmalari  hazm  organlarida,  qon  aylanish,  nafas  olish 
organlarida va shunga oʻxshash organlarda boʻladi. 
Vegetativ  nerv  sistemasi  markaziy  nerv  sistemasi  bilan  bogʻlangan: 
vegetativ nerv sistemasining nerv tugunlari bosh miyaning gipotalamus (koʻruv 
dumboqlariniig  pastki  qismi),  toʻrt  tepalik  va  uzunchoq,  miya  sohasida, 

---

30 
 
shuningdek,  orqa  miyaning  koʻkrak,  yuqori  bel  va  dumgʻaza  boʻlimlarida 
joylashgan. 
Katta  yarim  sharlar  poʻstining  peshona  qismlarida  periferik  nerv 
sistemasining  ham,  vegetativ  nerv  sistemasining  ham  funksiyalarini 
birlashtiradigan  yuksak  markazlari  bor.  Bosh  miya  poʻstidan  periferik  nerv 
sistemasiga  ham,  vegetativ  nerv  sistemasiga  ham  impulslar  kelib  turadi. 
Binobarin, vegetativ nerv sistemasini, shuningdek, boshqa qism va markazlarni 
bosh miya poʻsti idora etadi. 
Vegetativ  nerv  sistemasi  umumiy  nerv  sistemasining  bir  qismi  boʻlib, 
ichki  organlar  hazm,  nafas,  qon  aylanish  organlarining  ishlarini  va  ichki 
sekretsiya  bezlarining  faoliyatini  idora  qiladi.  Vegetativ  nerv  sistemasi 
organizmning  umuman  hamma  hayotiy  jarayonlarini  idora  etadi.  Organizm 
jarayonlarining  shu  tariqa  vegetativ  nerv  sistemasi  tomonidan  idora  etilishi 
organlar  faoliyatining  kuchayishi  va  susayishida,  ortishi  va  kamayishida 
koʻrinadi. 
Vegetativ nerv sistemasi ichki organlar bilangina bogʻlanib qolmay, balki 
organizmning boshqa hamma qismlari bilan ham bogʻlangandir. Vegetativ nerv 
sistemasining  markazdan  qochuvchi  tolalari  hamma  sezgi  organlarida  va  teri 
hujayralarida bor. Vegetativ nerv sistemasi oʻsha tolalar orqali sezgi organlariga 
ta’sir etib, ularning faoliyatini kuchaytiradi yoki susaytiradi. Jumladan, vegetativ 
nerv  sistemasi  sezgi  organlarining  adaptatsiyasiga  (ya’ni  moslanishiga)  ancha 
yordam  beradi.  Vegetativ  nerv  sistemasi  markaziy  nerv  sistemasining  turli 
qismlariga, jumladan, bosh miya poʻstiga ham ta’sir etadi. SHuning uchun ham 
vegetativ nerv sistemasining ta’siri psixik jarayonlarda ham koʻrinadi. 
Vegetativ  nerv  sistemasi  ikkita.  Ular:  simpatik  nerv  sistemasi  va 
parasimpatik nerv sistemasidan iborat. 
Simpatik  nerv  sistemasining  markazlari  gipotalamusda,  orqa  miyaning 
koʻkrak  va  yuqori  bel  boʻlimlaridadir.  Simpatik  nerv  sistemasining  tolalari 
tanadagi hamma organlarga yoyiladi. 
Parasimpatik nerv sistemasining  markazlari toʻrt  tepalikda, oʻrta  miyada 
(Varoliy koʻprigi), uzunchoq, miyada va orqa miyaning dumgʻaza boʻlimidadir. 

---

31 
 
Simpatik va parasimpatik nerv sistemalari ichki organlar faoliyatini idora 
etishda «antagonistlar» rolini belgilaydi.