O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya va valeologiya asoslari kafedrasi valeologiya asoslari

Spid virusining tarqalishi (epidemiyasi) ning rivojlanishi
Tarixga nazar tashlasak SPID virusi Afrikada ayrim donorlarning qonida 1970 yillarning boshlanishidayoq qayd etilgani, 1976 yilda donor-negr ayolida topilgan. AQSh va Ovro’pada 10 yillardan so’ng qayd etilgan.
Avvalo shuni aytish kerakki, VICh virusi aniqlanib, kasallik diagnozini qo’yilgunga qadar AQSh, Los-Anjeles, Nyu-York, Kaliforniya kabi shaharlarda noma’lum virus keltirib chiqargan kasalliklarga - pnevmotsistoz, sarkoma Kaposhi (rak), surunkali limfodenopatiya kabi diagnozlar bilan og’rigan bemorlar aniqlangan.SPID sindromi birinchi bor 1931 yilda Amerikada qayd etildi.
Xabar berilishicha immuniteti pasaygan bemorlarda "Sarkoma Kaposhi" va "Pnevmoniya" diagnozi bilan kasallik qayd etilib, ularning "gomoseksualist" ekanligi ham aniqlangan. Ularda "immun etishmaslik sindromi" ham mavjud bo’lgan. Ilgari bunday kasallik boshqacharoq nomlarda bo’lgan. SPID kasalligini keltirib chiqaruvchi virus 1983 yilda kashf etildi va uni hozirgi "VICh virusi" deb ataldi. Keyinchalik Afrikalik bemorda uning boshqacha xili VICh-2 ham qayd etildi.1987 yilning iyul oyida AQShda 37735 kishida va 527 bolalarda SPID ro’yxatga olingan. Ko’pchilik kasallanganlarning (78%) ichidan bittasiiing onasi SPID bilan og’rigan, 12% i qon quyish orqali yuqqan bo’lib, 6% i gemofilik hisoblangan, 4% ida oilasi haqidagi informatsiya aniq bo’lmagan.
Hisoblarga qaraganda AQSh da 1987 yilda qayd etilgan SPID bilan og’rigan 1.000 000 bemorlar turli joylarda har xil bo’lgan.
Masalan, Nyu-Yorkda 991 ta bo’lsa, San-Frantsiskoda 996 ta, Mayamida 584, Nyu Yorkda 393, Los Anjelesda 363, umuman AQSh da 140 ta bemor qayd etilgan. San-Frantsisko va Nyu-Yorkda SPID yosh yigitlarning barvaqg o’lishiga sababchi bo’lgan.
Evropada 4549 ta katta yoshdagi kishilarning SPID bilan og’riganligi qayd etilgan. Buyukbritaniyada - 923 kishi (iyul 1987) bemor bo’lsa, VICh virusi bilan zararlanganlarning soni 25 marta ortiq bo’lgan. Ular ichida gomoseksualistlar AQShda 73% bo’lsa, Buyukbritaniyada - 89% ni tashkil qilgan.
DSST ma’lumotiga ko’ra 1989 yilning mart oyida dunyo bo’yicha 143 569 ta SPID kasalligi aniqlangan bo’lib, ular qit’alar bo’yicha:
Shimoliy va Janubiy Amerikada - 131331 bemor,
Afrikada - 23201 bemor, Okeaniyada - 1300 bemor,
Evropada - 19317 bemor, Osiyoda - 360 bemor bo’lgan.
1990 yilning fevral oyiga kelib (1 yildan kam vaqt ichida) 21544 ga ko’paygan ya’ni 113313 ga (2 barobardan ko’pga) oshgan.
AQSh va Buyukbritaniyada epidemiyaning (tarqalishning) birinchi to’lqini gomoseksualistlar ichida, ikkinchi to’lqin narkomanlar, prostitutkalar, asosan in’ektsiya yo’li bilan) ichida bo’ladi va so’ngra u geteroseksualistlar orqali, jinsiy aloqalar orqali, erkaklardan ayollarga yoki ayollardan erkaklarga (65%) tarqaladi.
Afrikada VICh infektsiyaning tarqalishi asosan geteroseksualistlar ichida jinsiy aloqalar orqali tarqalganligi aniqlangan va ularning nisbati 1:1 teng bo’lgan.
VICh virusning tarqalishida jinsiy aloqa yo’lidan boshqa, zararlangan qondan quyish, ignalarning zararlanishi xamda vertikal bo’yicha - onadan bolaga yuqish yo’llarining ahamiyati ham katta deb qaraladi.
Qator Afrika mamlakatlarida olib borilgan epidemiologik izlanishlar ko’rsatdiki, VICh virusining tarqalishi prostitutkalar orasida juda yuqori (80-90%) ekanligi aniqlangan; 30%ti ularning mijozlari - xaridorlari, 30%ti venerologik bo’limlarga qatnaydiganlarga, 10% o’zida virus tutuvchi xomiladorlar orqali o’tishligi aniqlangan va shunday qilib, VICh virusi asosan Markaziy Afrikadan butun kontinentga tarqala boshlagan va bemorlar ichida o’lim sodir bo’lishlik hollari ham borgan sari ko’payaborgan, tezlashgan. Shuning uchun ham SPID tarqalishini oldini olishlik Dunyo Sog’liqni saqlash tashkiloti (VOZ) ning eng muhim va dolzarb masalalaridan biri bo’lib qoldi.