O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya va valeologiya asoslari kafedrasi valeologiya asoslari

SPID VIRUSI
RNK — ribonuklein kislotaning asosiy vazifasi hujayra yashash sharoiti va ko’payishini ta’minlashdan iborat.
DNK — dezoksiribonuklein kislotaning vazifasi esa, irsiy xususiyatlarni saqlash va uni davom ettirishdan iborat.
SPID virusining sog’lom odam organizmiga yuqishining asosiy mexanizmi maxsus VICh virusi qobig’idagi oqsilning organizm immun hujayrasidagi SD4 bilan birikishidan iborat. Bundan tashkari alternativ mexanizmi — o’zida SD4 tutmagan ya’ni miyadagi ayrim hujayralar — astrotsitlar, organizmdagi fibroblastlar, endotelial va epitelial hujayralar hamda bemorlardagi — qon tizimidagi ayrim salbiy holatlar virusning yuqishi uchun sharoit yaratilishiga olib keladi. VICh - infektsiyaning yuqishining murakkabligi ham shunda.
SPID virusining yashash tarzi, hayot faoliyati va uning mexanizmlari yuqorida qayd etilgandek jarayonlarda kechadi, ya’ni u odam organizmiga kirgach, xujayraga yopishib, so’ngra sekin-asta kirib, yadro apparati va moddalar almashinuvi jarayonlaridan foydalanib ko’payadi. Hujayrani batamom izdan chiqaradi va uning yangi urg’ochi bo’lakchalari (virionlari) xujayrani yorib, tashqi muhitga chiqadi hamda tegishli mos sharoitlarda boshqa odamlarga yuqadi.




SPID virusi

SPID VIRUSNING HAYOTIY DAVRI

Virusning hayotiy davri 4 bosqichdan iborat:
1.Virion-virus bo’lakchasining xujayraga yopishishi (absorbtsiyalanishi) va ichiga kirishi.
2.Virus RNK sini ajratish, provirus — ikki ipchali dezoksiribonuklein kislota (DNK) sintez qilish va «xo’jayin» xujayrasi genomiga provirusning kirishi.
3.RNKning sintez qilinishi, virus oqsillarini shakllanishi.
4.Yangi virus bo’lakchasini hosil qilish — etishtirish va uni tashqariga chiqarish.


SPID VIRUSINING BOSHQALARGA
YUQISHI VA YUQMASLIGI
SPID sindromini keltirib chiqaruvchi viruslar bemor yoki virus tashuvchilardan boshqa sog’lom odamlarga turli xil yo’llar bilan yuqadi. Albatta uning qaysi joyda, qaysi a’zoda yoki suyuqliklarda va qanday quyuuqlikda (kontsentratsiyada) hamda qaysi holatlarda yuqishi mumkinligi turlichadir. Uning tarqalish tezligi va doirasi o’ziga xos ma’lum darajada bog’likligi ilmiy izlanishlar va tajribalar orqali aniqlangan. Dunyo bo’yicha aniq va oddiy tarqalish yo’llari birinchi galda jinsiy aloqa qilish (vaginal - qin orqali va anal - to’g’ri ichak orqali), virus tutuvchi qon va qon elementlari, sperma hamda donorlik a’zolari hisoblanadi.
Umuman yuqish yo’llari tartib va xavotirligi jihatdan quydagichadir:
1. Jinsiy aloqa qilish yo’li (vaginal va anal).
2. Zararlangan igna bilan in’ektsiya qilish (narkotik moddani in’ektsiya qilish, igna orqali jarohatlanishlar).
3. Ona-bola birligi (homiladorlikda, tug’ish jarayonida, emizishda).
4. Sperma orqali (jinsiy aloqa, sun’iy urug’lantirish).
5. Qon va qon elementlari orqali.
6. Donorlik a’zolari va to’qimalar orqali: sperma, buyrak, teri, soch, suyak ko’migi, ko’z shox pardasi, yurak qopqalari, pay va boshqalar orqali yuqishi mumkin.
7. Bulardan tashqari, tibbiyot xodimi igna orqali jarohatlanganda o’zida virus tutuvchi qon tomchilari yoki organizm suyuqligidan teri hamda shillik pardaga tushganida yuqishi mumkin.
Quyidagi holatlarda virus yuqmasligi hisobga olingan: 1) odamlarning tasodifan yoki turmushda o’zaro kontaktda bo’lishligi, 2) so’lak orqali (?), 3) chivinlar, 4) bit va o’rin-ko’rpa kanasi orqali, 5) basseyn-hovuz orqali, 6) oshxona anjomlari, 7) idish-tovoqlar, 8) ovqat moddalari, 9) pardoz-andoz buyumlari orqali.