|
Iqtisodiy resurslar deganda jamiyat, mamlakat, ayrim korxona va firma, oila
ixtiyorida to'plangan va ayni vaqtda mavjud bo'lgan va tovar ishlab chiqarish, xizmat
ko'rsatish, ularni iste'molchiga yetkazib berishda va iste'mol jarayonlarida foydalanish
mumkin bo'lgan imkoniyatlar, qo'r-qutlar va manbalar tushuniladi.
Tabiiy resurslar (yer, suv,
o'rmon, yer osti boyliklari), ishchi kuchi resurslari, moddiy resurslar (binolar, stanoklar, mashinalar,
asbob-uskunalar, inshootlar, qurilmalar, sotishga tayyor tovarlar, ularning qo'r-qutlari, pul
mablag'lari va boshqalari) ana shular jumlasidandir. Iqtisodiy resurslarning ishlab chiqarish
omillaridan farqi shundaki, bunda ularga ishlab chiqarishda qatnashadigan ishchi kuchi, tabiiy
resurslar va ishlab chiqarish vositalaridan tashqari hamma moddiy resurslar, tovar va pul resurslari
kiradi. Iqtisodiy resurslar cheklanganligi tufayli hamma odamlar xoxlagan iste'mol buyumlarini,
transport vositalarini va boshqa narsalarni darhol sotib ololmaydi va xohlagancha iste'mol qila
olmaydi. Har bir kishi, hatto eng ko'zga ko'ringan davlat arbobi, sahna yoki sport yulduzi ham bu
muammoga duch keladi. Resurslar cheklanganligi faqatgina iste'molni emas, shu bilan birga ishlab
chiqarish va xizmat ko'rsatishni ham cheklab qo'yadi. Buning natijasida har bir korxona, mamlakat
o'z imkoniyatlarini xisobga olib, tovarlar ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatishning hamma turini
birdaniga emas, uning shu davr uchun eng kerakli bo'lgan sohalarini tanlab kengaytirish va
rivojlantirishga e'tibor beradi, resurslarni birinchi navbatda ularga jalb qiladi. Masalan, O'zbekiston
endi mustaqillikka erishilgan dastlabki paytda respublikamiziing energiya mustaqilligini ta'minlash
uchun neft' qazib olish va gaz kondensati ishlab chiqarishga nisbatan qo'proq mablag' ajratishga
majbur bo'ldi.
Ishlab chiqarishni rivojlantirish maqsadida Davlat mavjud pul va valuta zahiralarini chetdan
iste'mol buyumlarini sotib olib kelishga emas, ularni cheklab, investitsiya tovarlarini, ya'ni yangi
texnika va texnologiyalarni sotib olib kelishga qaratadi. Bunday ayrim sohalarga e'tibor va mablag'
sarflash kuchaytirilgan sharoitda boshqa sohalarga ajratiladigan mablag'larni obyektiv ravishda
nisbatan kamaytirishga to'g'ri keladi.
Shunday qilib, resurslarning cheklanganligi extiyojni qondiriishing muxim yo'li bo'lgan
ishlab chiqarish imkoniyatlarini xam cheklab qo'yadi. Bu imkoniyatlar darajasi doimo bir xil bo'lib
turmaydi, balki yangi texnikalar va texnologiyalarning yaratilishi va ishga solinishi ishlab chiqarish
imkoniyatlarini, uning chegaralarini kengaytirish imkonini beradi. Yangi texnikalar va
texnologiyalar, bir tomondan, mehnat unumdorligini, ekinlar hosildorligini oshirishi, energiya,
yonilsh, mexnat va boshqa moddiy resurslarni tejash imkonini bersa, ikkinchi tomondan, yangi
material, xom ashyo, energiya va boshqa resurslar manbalarini topib, hayotga jalb etish imkonini
beradi: jumladan, yerning chuqur qatlamlaridagi boyliklarni topish va ishga tushirish, jahon
okeanining uzoq va chuqur joylaridagi resurslaridan foydalanish, quyosh energiyasidan foydalanish
va h. k Iqtisodiy resurslar, ishlab chiqarish va extiyojlarni qondirish darajasi o'rtasidagi doimiy va
mustax,kam aloqadorlikni quyidagicha ifodalash mumkin:
2-chizma bayoni
Cheklangan iqtisodiy resurslardan unumli foydalanib, ishlab chiqarish imkoniyatlarini va
binobarin ehtiyojlarni qondirishning darajasini oshirish zarurligi iqtisodiyot oldiga quyidagi
muammolarni qo'yadi.
1. Ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatishning optimal variantlarini (eng zarur va tejamli
turlarini) tanlab olish va resurslarni ko'proq ishlab chiqarishga jalb qilish;
2. Mavjud resurslarning har bir birligidan tejab — tergab, samarali foydalanish;
3. Fan — texnika yutuqlarini va yangi texnologiyalarni joriy qilib, yangi energiya, material,
xom-ashyo turlari, ularning manbalarini topib, foydalanishga jalb qilish, resurslar unumdorligining
oshishiga erishish;
Bu muammolarni hal qilish zaruriyati kishilardan chuqur iqtisodiy bilimlarga ega bo'lishni
taqozo qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
