Toshkent moliya instituti moliya fakulteti "davlatiy moliya" kafedrasi utanov asrorbek zokir o

Yo’nalishlar

1	Iqtisodiyotni rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlarini, shu jumladan, davlat investitsiya dasturlarini moliyalashtirish
2	Davlat byudjeti taqchilligini qoplash
3	Mavjud qarzlarni qayta moliyalashtirish
4	Tabiiy ofat va boshqa favqulodda vaziyatlar tufayli mablag’larga bo’lgan ehtiyojlarni qoplash

Hozirgi kunda davlat tomonidan ichki va tashqi mablag’larni (qarzlarni) jalb qilish ma’lum bir maqsadlarni amalga oshirish uchun amalga oshiriladi.

Davlat tomonidan ichki va tashqi qarz mablag’larini jalb qilishda qarz majburiyatlarining bir necha turlaridan foydalanish mumkin. Ularning asosiylari va muhimlari tarkibiga quyidagilar kiradi:

-qisqa muddatli (bir yilgacha bo’lgan davrga chiqariladigan), o’rta muddatli (bir yildan besh yilgacha bo’lgan davrga chiqariladigan) va uzoq muddatli (besh yildan ortiq davrga chiqariladigan) davlat qimmatli qog’ozlari;

-kreditlar (qisqa, o’rta va uzoq muddatli);

-O’zbekiston Respublikasining kafolatlari;

-byudjet daromadlari va xarajatlari o’rtasidagi vaqtinchalik farqni qoplash uchun qisqa muddatli ssudalar va boshqalar.

Xorijiy investorlar tomonidan bir qismi sotib olinishi mumkin bo’lishiga qaramasdan shu davlatning rezidentlari hisoblangan yuridik va jismoniy shaxslar davlat ichki qarzlari bo’yicha asosiy kreditorlar hisoblanadi. Bu qarzlar, odatda, milliy valyutada muomalaga chiqariladi. Ichki qarz mablag’larini jalb qilish uchun milliy fond bozorida talabga ega bo’lgan qimmatli qog’ozlar emissiya qilinadi.

Investorlarni qo’shimcha rag’batlantirish uchun esa turli soliq imtiyozlaridan foydalaniladi.

Davlat xalqaro obligatsiyalari boshqa mamlakatlarning valyutasida xorijiy fond bozorlarida joylashtiriladi. Bunday qarzlarni joylashtirishda joylashtirilishi lozim bo’lgan mamlakat investorlarining o’ziga xos bo’lgan manfaatlari hisobga olinadi.

Amaliyotda qarz ko’rinishidagi mablag’larni jalb qilish, asosan, ikki yo’l bilan amalga oshiriladi:

-qarz ko’rinishidagi qimmatli qog’ozlarni joylashtirish;

-ixtisoslashtirilgan moliya-kredit institutlaridan kreditlar olish.

Qarz ko’rinishidagi qimmatli qog’ozlarni muomalaga chiqarish va ularni joylashtirish tartibi har bir mamlakatning tegishli qonuni orqali tartibga solib turiladi. Ana shu qonunga muvofiq faqat mamlakat hukumatining nomidan chiqarilgan qimmatli qog’ozlar davlat qimmatli qog’ozlari deb e’tirof etiladi.

Davlat qimmatli qog’ozlari bilan operatsiyalar fond bozorining tarkibiga kiruvchi davlat qimmatli qog’ozlar bozorida amalga oshiriladi. Bu bozor quyidagi vazifalarni bajarishga imkon beradi:

-byudjet defitsitini moliyalashtirish maqsadida yuridik va jismoniy shaxslarning vaqtincha bo’sh turgan mablag’larini qarzga olish;

-Markaziy bank tomonidan pul-kredit siyosati o’tkazishni ta’minlash;

-tijorat banklari va moliyaviy institutlarning likvidligini tartibga solishni amalga oshirish.

Qimmatli qog’ozlar emissiyasi natijasida vujudga kelgan va mamlakatning ichki qarzini tashkil etuvchi hukumatning majburiyatlari shu mamlakatning milliy valyutasida ifodalanishi va shu valyutada to’lanishi kerak.

Har bir mamlakatda davlat tomonidan qarz ko’rinishidagi mablag’larni jalb qilishning yagona hisobga olish va qayd etish tizimi mavjud. Buning uchun Moliya vazirligi hukumatning davlat ichki va tashqi qarzlari hisob-kitobini yurgizadi.

O’zbekiston Respublikasida davlat qarzini boshqarishning maqsad va vazifalarini Oliy Majlis belgilaydi. Hukumat strategiya ishlab chiqadi. Oliy Majlis byudjet defitsitini moliyalashtirish uchun jalb qilinishi lozim bo’lgan mablag’lar va byudjet mablag’lari hisobidan kreditlashtirishning maksimal miqdorlarini belgilaydi. U yoki bu ko’rinishdagi qimmatli qog’ozlarni chiqarishning chegaraviy hajmini O’zbekiston Respublikasi hukumati – O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi taklif kiritadi, Oliy Majlis Budjet qonuni bilan o’rnatadi.

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasi O’zbekiston Respublikasi (O’zbekiston Respublikasi Hukumati) nomidan ichki va tashqi qarz mablag’larini jalb qilish hamda O’zbekiston Respublikasining davlat kafolatlarini berish bo’yicha yagona vakolatli organdir.