Узбекистон республикаси вазирлар maxjcamach Х. Узуридаги «оила» илмий-амалий



Download 7,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/200
Sana24.02.2022
Hajmi7,73 Mb.
#205613
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   200
Bog'liq
Оила энциклопедияси. Акрамова Ф.А

АВЛОНИИ, Абдулла Авлоний (1872.12.7. -
Тошкент - 1934.24.8.) Туркистонда куплаб 
ижтимоий-маърифий ишларни амалга ошир- 
ган маърифатпарвар. А. жадидлар хдра- 
катининг кузга куринган намояндаларидан 
эди. А. илгор зиёли кишилар б-н хамкор- 
ликда театр томошалари ва матбуотдан 
тушган маблагларга дунёвий илмларни 
укитадиган «Усули жадид» илгор усулда- 
ги укув муассасаларини очди, оддий халк 
болаларини укитди. А. Ватанининг озод, 
фаровон булишини орзу килди, бу йулда 
фидойилик курсатди. А. тарбияланувчига 
тарбия берувчининг таъсири хдкида фикр 
юритиб, «Агар бир киши ёшлигида нафси 
бузулиб, тарбиясиз, ахлоксиз булиб ус- 
дими, Аллоху акбар, бундай кишилардан 
яхшилик кутмок, ердан туриб юлдузларга 
кул узатмак кабидур», - дейди. Унинг 
фикрича, тарбияланувчида ахлокий х,ис- 
латларнинг таркиб топишида ижтимоий 
мухдт, оилавий шароит ва унинг атрофида- 
ги кишилар гоят катта ахдмиятга эга.
Узбек пед.си тарихида А. биринчи мар­
та пед.га «Педагогия», яъни тарбияланувчи 
тарбиясининг фани, деб таъриф берди. А. 
тарбияланувчи тарбиясини нисбий ра­
вишда куйидаги турт булимга ажратади:
1 .«Тарбиянингзамони».
2. «Бадан тарбияси».
3. «Фикр тарбияси».
4. «Ахлок тарбияси».
«Тарбиянинг замони» булимида тар-
бияни ёшликдан бериш зурурлиги, бу ишга 
хдмманинг ота-она, муаллим, хукумат ва 
б.нинг киришиши кераклигини таъкид- 
лайди. «Ал-х,осил тарбия бизлар учун ё хд- 
ёт-мамот, ё нажот - ё халокат, ё саодат - ё 
фалокат масаласидур», - деб уктиради.
Тарбия зурриёд дунёга келгандан бош­
ланиб, умрининг охирига кадар давом эта­
ди. У бир канча боскичдан - уй, богча, укув
муассасаси ва жамоатчилик тарбиясидан 
ташкил топган. Унинг, биринчи навбатда, 
тарбияланувчи соглиги хдкида гамхурлик 
килиш лозимлигига оид фикрлари ким- 
матлидир: «Баданнинг саломат ва кувват- 
ли булмоги инсонга энг керакли нарсадур. 
Чунки укумок, укутмок, урганмок ва ур- 
гатмок учун инсонга кучли, касалсиз жасад 
лозимдир».
А. бадан тарбияси масаласидатарбияла- 
нувчини соглом килиб устиришда ота-она- 
ларга мурожаат килса, тарбияланувчини 
фикр томондан тарбиялашда укитувчилар- 
нинг фаолиятига алохида эътибор беради.
Тарбияланувчиларда фикрлаш кобилия- 
тини устириш ва тарбия б-н мунтазам шутул- 
ланиш бенихоя зарур ва мукаддас бир вазифа. 
Бинобарин, у муаллимларнинг «диккатла- 
рига суялган, виждонларига юкланган».
А.нинг фикрича, бутун мавжудот ин­
сонга хизмат килиши керак, чунки инсон 
онгли мавжудот ва шу сабабдан барча яра- 
тиклар унинг учун аталган. Инсон онги ту­
файли илм эгаллайди, илм оркали дунёни 
бошкаради: «Акл - инсонларнинг пири ко- 
мили, муршиди ягонасидур, руд ишловчи, 
акл бошкарувчидур. Инсонни хайвонлар- 
дан суз ва акл ила айирмишдур. Ер юзидаги 
хдйвонларни асир килиб, буйнидан бойлаб, 
ипларнинг учини кулларга берган инсон­
ларнинг акл и дур. Илм инсонларнинг ма- 
дори, х,аёти, рахбари нажотидур. Хар нарса 
куп булса, бах,оси арзон булур, аммо акл 
эса илм ва тажриба соясида канча купайса, 
шунча кимматбах,о булур».
А.нинг фикрича, ахлок - бу хулклар 
мажмуидир. Хулк эса кишида уз-узидан 
пайдо булмайди. Уларнинг шаклланиши 
учун маълум бир шароит, тарбия керак. 
Кишилар тугилишда ёмон булиб тугилмай- 
дилар, уларни муайян шароит ёмон килади.
А. яхшиликни улуг фазилат х,исоб- 
лайди, инсонларни бир-бирларига яхши­
лик килишга даъват этади. У:
9


«Яхшилик цилсанг, булур жонинг омон, 
Яхшиликдан %еч киши цилмас зиён. 
Яхши суз бирлан илон индан чщар, 
Ёмон сузга, пичоц циндан чицар».
А.нинг пед. карашлари хоз. кунда хам 
янги инсонни камол топтириш йулида, ки- 
шиларни чинакам туйгулар, умуминсоний 
эзгу гоялар рухида, тарбиялаш борасида 
ахамиятли.
АГРЕССИВ 
х у л к
; - шахснинг маънавий 
бузукликка асосланган, боищаришнинг 
ички дунёсига очикдан-очик салбий таъсир 
утказиб, тажовуз килиб, уни издан чика- 
ришга каратилган гайриинсоний хусусият­
лар, хатти-харакатлар мажмуи.
А.х.нинг шаклланиши, кучайиши ва 
намоён булиши аксарият холларда ижти­
моий мухитга боглик. Х,ар бир шахснинг 
хулк-атвори унинг хатти-харакатларида 
намоён булади. А.х. эгаларида уз-узини 
идора килолмаслик, хатти-харакатларнинг 
салбий окибатларини уйламаслик ва шунга 
ухшаш холатлар кузатилади.
Усмир ёшидаги укувчилар А.х.ни намо­
ён килишга купрок мойилдир. Лекин улар­
даги бундай рухий холат уткинчи харак- 
терга эга булади. Таълим-тарбия жарёнида 
укитувчилар А.х.нинг салбий жихатлари 
хакида укувчиларга етарлича маълумот 
беришлари керак. Укувчиларда А.х. кури- 
нишлари намоён булганда ота-она ва уки­
тувчилар уларга босиклик б-н муомалада 
булишлари лозим. А.х. эгалари булган укув- 
чиларни тарбиялашда оила, махалла ва мак- 
таб хамкорлиги алохлда ахамият касб этади. 
АЁЛ - оилавий хаёт иморатининг асосий 
устунларидан бири. А. оилада - ёр, она, 
фарзандлар тарбиячиси, келин, опа, син- 
гил, амма, хола ва буви вазифаларини ба- 
жарувчи сифатида намоён булади. А.лари 
пок, тарбия курган миллатни хеч качон ен- 
гиб булмайди. Чунки у фарзандларга, даст­
лабки тарбияни уз сути, мехри б-н беради.
А. фарзандларини Ватанни севишга, уни 
ардокдашга, химоя килишга ургатади. А. 
маънавияти оиладан, онадан бошланиши 
куйидагиларда намоён булади:
- алла айтиш. Она алласини эшитган 
бола, албатта, иймонли булади;
- яхши эртаклар айтиш. Она айтган 
эртакларда миллийлик, узлик, мардлик ва 
халоллик, мехнатсеварлик, багрикенглик
гоялари уфуриб туради.
- маънили уйинчоклар олиб бериш. 
Биргаликда уларни ясаш болани сабр, токат, 
тежамкорликка, ота ва она мехнатини кадр- 
лаб, уларга таклид килишга ургатади;
- маъноли китоблар укиб бериш. Улар­
ни танлашга ургатиш, шеърлар ёдлатиш 
фарзандни нафакат саводли килади, унинг 
фикрлашини тезлаштириб, хотирасини мус- 
тахкамлайди, унинг маънавий дунёкара- 
шини кенгайтиради, маърифатлиликнинг 
кадр-кимматини англашга ундайди;
- маълумотларга нисбатан тугри му- 
носабатни тарбиялаш. Зеро, XXI а. боласи 
маълумотлар уммонида яшамокда. Каерга 
карамасин, нимани тингламасин ёки томо­
ша килмасин, улардан минглаб ахборотлар 
окими мургак онгига кириб боради. Ота- 
онанинг вазифаси уларни саралашга, бо­
лани хар бир олинган маълумотга аклан 
тугри ёндашишга ургатиш;
- насихат беришни билиш, насихатлар 
хаётий тажриба, кундалик хулк-атвор ва 
ибрат асосида берилгани маъкул;
- оиладаги маънавий мухитни муъта- 
дил ушлаш. Вакти келганда фарзандга 
«сизлаб» мурожаат килиш, эр-хотин муо- 
маласида хам азалий шаркона мулозамат- 
ларнинг булиши мухимдир.
АЁЛ Х.УКУКЛАРИ _ Инсон хукукла- 
рининг таркибий ва ажралмас кисми бу­
либ, аёлларнинг биологик, ижтимоий ва б. 
жихатларни эътиборга олган холда, хал- 
каро ва миллий конун хужжатларида акс 
этган 
хукук-
10


Аёлларнинг хукуклари яхлит булиб, 
аловдца хукуклар катори фукаровий, сиё­
сий, ижтимоий, иктисодий, маданий ху- 
кукдарни хам уз ичига олади. Узбекистон 
Республикаси Конституциясининг 18-мод- 
дасида Узбекистон Республикасида барча 
фукаролар бир хил хукук ва эркинликларга 
эга булиб, жинси, ирки, миллати, дини, 
ижтимоий келиб чикиши, эътикоди, шах­
сий ва ижтимоий мавкеидан катьи назар, 
конун олдида тенглиги курсатилган. 
АЁЛЛАР ВА БОЛАЛАР САВДОСИ -
Куч б-н тахдид килиш ёхуд бошка маж- 
бурий шакллардан фойдаланиб, угирлаш, 
фирибгарлик, алдаш йули б-н аёллар ва 
болалардан фойдаланиш.
А Ё Л Л А Р Н И Т У Г У Р У В Д А Т А Й Ё Р ­
ЛАШ - Аёллар тугуругининг максадга 
мувофик кечишини таъминлаш максадида 
уларни рухий ва жисмоний жихатдан ту- 
гурукка тайёрлашнинг бир канча тадбир- 
лар мажмуи.
Хомиладорларни тугурукка психопро­
филактик тайёрлаш аёл рухиятига таъсир 
этган холда тугурукни огриксизланти- 
ришга каратилган. Унинг максади - «тугу­
рук, албатта, огрик б-н кечади», мазмуни- 
даги куркув хиссини йукотиш, огриксиз 
хам тугиш мумкин, деган фикрни сингди- 
риш. Бу аёллар маслахатхонасида хомила­
дор аёлнинг дастлаб шифокорга мурожаат 
килишидан бошланадиган ва тугурукнинг 
меъёрида кечишини таъминлаш макса­
дида утказиладиган тадбирдир. Булажак 
она синчиклаб текширувдан утказилгач, 
унинг тугиш муддати аникданади.
Врач аёлнинг хомиладорликка муно­
сабати, куркув ва хавотирларини аниклай- 
ди ва унда ижобий хиссиётлар тугдиршп- 
га харакат килади. Тугурукнинг унчалик 

Download 7,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   200




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish