ришталари оркали оила куриш узбекчи-
ликка хос одатлар сифатида кадрланган ва
таъкидлаб
утилган никох мотивларининг
барчасида окилона фикр юритиш, ёшлар
ва ота-оналарининг «етти улчаб бир ке-
сиш»и оиланинг мустахкам булиши учун
асос булган.
Кдд. манбаларда А.га сабаб булган
омиллар сифатида, аввало, эр ёки хотинда
аникланган наслий хасталиклар, эр ёки
хотиннинг бошка эркак ва аёл б-н муноса-
батга киришиши мансабдор шахснинг зур-
лик б-н эски оилани бузишга мажбур ки
лиши, фарзандсизлик, иктисодий ночор ёш
оиланинг уз рузгорини юрита олмаганли-
гидан аёлнинг бошкага турмушга чикишга
мажбур булиши каби сабаблар кайд этил
ган.
Мухими шуки, никохнинг барбод бу-
лишидаги ташаббус, асосан, эркак киши
нинг кулида булган.
Ка д. Хитойда А.га олиб келадиган са
бабларга келиннинг кайнота-кайнонаси
раъйига карамаслик, уларга ran кайтариши;
бетгачопарлик, бепуштлик, махмадоналик,
бедаво хасталик, рашк кабилар кирган. Ле
кин юкоридаги холатлар булса-ю, аёл кай-
нона-кайнотасига аза тутаёттан булса ёки у
чин етим булса, эри уни уйдан хайдаб юбо-
ра олмаган.
Кад. Грецияда А. анча енгил булган.
Эр-хотинига гувохдар олдида у б-н ортик
яшай олмаслигини, никохи бузилганлиги-
ни айтган, аёл
барча сепларини йигишти-
риб, уз ота-онасининг оиласига кайтиб ке-
таверган. Сарполар, аёлга тегишли барча
нарсаларнинг унга берилиши мажбур хи
собланган, хаттоки, А.нинг сабаби аёлнинг
хиёнати булган такдирда хам мол-мулк,
зийнатлар аёлга берилаверган. Лекин аёл
эри б-н яшашни хохдамай колган холат-
ларда унинг ажрим олиши мушкулрок
булган. Бундай пайтларда хотин шахар
хокимига ёзма равишда расмий мурожаат
Килиши ва улар карор кабул килиши лозим
булган. Бунда
ким айбдор деб топилиши-
дан катъи назар, болалар отаси б-н бирга
колган.
Кад. Хиндистонда никох оддийгина
фукаролар иттифоки эмас, илохий ит-
тифок сифатида каралиб, никох ришта-
ларининг бузилиши
нихоятда гайритаби-
ий холат сифатида бахоланган. Никохнинг
бузилиши факат эр ташаббуси ва аёлнинг
катта гунохи туфайли руй бериши мум
кин булган. Эрамизгача булган 2000 йил-
ликдан колган манбаларда курсатилиши-
ча, «8 йил мобайнида бола тугмаган аёл
бошкасига алмаштирилиши мумкин, улик
бола туккан - 10-йил, факат киз болаларни
тугадигани - 11-йил, урунщок, беадаб эса
уша захоти эр томонидан талок килиниши
мумкин» булган. Кейинчалик хиндлар
хам А.лар сиёсатини кайта куриб чикиб,
куйидаги холатларда хам булишини кайд
этишган:
Агар аёл эрининг барча бойликларини
исроф килган, ноурин ишлатган булса,
аборт йули б-н фарзандини йукотган булса
ва эрининг хаётига суикасд килган булса.
Аёл эса факат икки холатда эридан А.
талаб килиш хукукига эга булган:
эри бе-
пушт булиб, уз эрлик вазифасини бажара
олмай колган булса ва содир этган гунохи
учун кавмдан чикариб юборилган булса.
А. шакллари хам, унинг мотивлари
хам турфа хил. Купгина халкларда А.лар-
нинг мотиви сифатида эр-хотин хиёнати
кайд этилади. Шуниси характерлики, эр-
какларнинг хиёнатидан кура аёлнинг хи
ёнати барча этнос ва маданиятларда хам
каттик кораланади, чунки хиёнаткор аёл
бошка эркакдан хомиладор булиб коли
ши ва никохсиз
боланинг тугилишига са-
бабчи булиб колиши мумкин. Натижада
тугилажак бола ижтимоий хаётда, оилада
уз урнига эга булмайди. Зеро, унга одатий
холда тугилган болаларга булгани каби
муносабат билдирилмаган.
13
Лекин эр-хотиннинг хиёнатига бефарк
карайдиган халкдар хам мавжуд. Мае., Аф-
рикадаги «Динка» кабиласида эрнинг наза-
рида хотин нодонрок булса хам, бемазарок
овкат пиширса хам у б-н ажрашиб кетаве-
ради. Аммо эрнинг бегона аёл б-н муно-
сабатга киришиши хеч кимни кизиктир-
майди, хаттоки, конуний хотини хам бунга
унчалик ахамият бермайди. Ассама оро-
лида яшайдиган кабилада эса А.ни эр-хо
тиннинг табакаси юкорироги хал килади.
Мае., аёл юкори табака оила вакиласи бул
са, у никохни бекор килиш ва б.
эркак б-н
яшаш хукукига эга булади.
Do'stlaringiz bilan baham: