Ózbekistan respublikasi joqari va orta arnawli bilimlendiriw ministirligi berdaq atindaĝi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

Statikalıq ólshew bunda ólsheneytgan shama ózgermeytuǵın boladı. M:termostat
Dinamikalıq ólshew, bunda ólshenip atırǵan shama waqıtqa baylanıslı boladı.
Mısalı :
Elektr kernewiniń waqıtqa baylanıslılıǵı.

1-súwret. Shamanıń waqıtqa baylanıslılıǵı
Ólshew túri boyınsha : tikkeley, tikkeley bolmaǵan, birge hám birlestirib
Ólshew usılları boyınsha bolsa tómendegishe:

2-súwret. Ólshew usıllarınıń xarakteristikası
Ólshenip atırǵan shamanıń san ma`nisi tikkeley, tikkeley bolmaǵan, birlestiriw hám birge ólshew túrleri járdeminde tabıladı.
Laboratoriya ámeliyatında hám ilimiy tekseriwlerde birlestirib hám birge ólshew usıllarınan paydalanıladı.
Tikkeley ólshew dep sonday ólshewge aytıladıki, ol jaǵdayda ólshenip atırǵan shamanıń ızlenip atırǵan ma`nisi tájiriybe maǵlıwmatlarınan tikkeley anıqlanadı.
Tikkeley bolmaǵan ólshew dep sonday ólshewge aytıladıki, ol jaǵdayda ólshew nátiyjesi ólshenip atırǵan shama menen belgili munasábet járdeminde baylanısqan shamalardı tikkeley ólshewge tiykarlanǵan boladı. Tikkeley bolmaǵan ólshewde ólshenip atırǵan shamanıń baha tómendegi teńlemeni sheshiw yuo'li menen tabıladı.
X=F(x₁, x₂, x_3,....x_n) (l)
X1. x2. x3…………. Xn - tikkeley ólshew menen alınǵan shamalar ma`nisi. Mısalı : R rezistordin’ qarsılıg’ı bul teńlemeden tabıladı.
R<sub>X</sub>=U<sub>X</sub>/I<sub>X</sub> (2)
Oǵan rezistordagi kernewdiń túsken ma`nisi hám rezistordan ótken júzimdiń ma`nisi qóyıladı. Birlestirib ólshew bir nesheta bir atlı shamalardı bir waqıtta ólshewden ibarat bolıp, ol jaǵdayda ızlengen shamalardıń bahaları tikkeley ólshewde payda etilgen teńlemeler sistemasınan tabıladı.
Mısalı : Úshmúyeshlik usılında jalǵanǵan rezistorlarning qarsılıgın ólshew - bunda úshmúyeshliktiń túrli úshlerindegi qarsılıqlar olshenedi hám úsh ólshew nátiyjeleri tiykarında rezistorlarning qarsılıqları anıqlanadı.
Birge ólshew dep, bir waqıtta eki yamasa bir neshe túrli atlı shamalardı olardıń arasındaǵı funktsional baylanısıwlardı, munasábetlerdi tabıw ushın alıp barılǵan ólshewlerge aytıladı hám bunda teńlemeler sisteması yechiladi.
F (x<sub>1</sub>, x<sub>2,</sub> x<sub>3...............</sub> ,х<sub>n</sub>',x<sub>1</sub>',x<sub>2</sub>', хз',.....x<sub>m</sub>')=0
F (x<sub>1</sub>, x<sub>2</sub>, x<sub>3..............</sub> ,х<sub>n</sub>'', x<sub>1</sub>'',x<sub>2</sub>'', хз'',. x<sub>m</sub>")=0
F (x<sub>1</sub>, x<sub>2</sub>, хз....... ,х<sub>n</sub> , x,<sup>(n)</sup> ,x<sub>2</sub><sup>(n)</sup>, x<sub>3</sub><sup>(n)</sup>, x<sub>m</sub><sup>(n)</sup>)=0 (3)
x<sub>1</sub> x<sub>2;</sub> х<sub>з</sub>,х<sub>n</sub> – belgisiz shamalar
x1', x2', x3', …..xm; x1", x2", x3", ……xm"; x1 (n), x2 (n), x3 (n), …..xm (n) - o'lchangan shama ma`nisi. Birge ólshewge mısal : Rezistor qarsılıgınıń xaroratga baylanıslılıǵın anıqlaw.
R_t=R_o(l+At+Bt²) (4)
3 túrli temperaturada rezistor qarsılıgı o’lshenedi hám 3 teńlemeli sistema dúziledi, olardan R, A hám V baylanısıw parametrleri tabıladı.
Ro - 20 S dagi qarsılıq ;
A, V - temperatura koefficiyenti;
t - átirap -ortalıq temperaturası.
Ólshew principin hám quralın belgilep beretuǵın usıllar ólshew usıl dep ataladı.
Ólshewlerde tómendegi usıllardan paydalanıladı.
1-tikkeley, yaǵnıy tuwrıdan-tuwrı bahalaw usılı.
2-ólshew menen salıstırıw tómendegi usıllardı óz ishine aladı.
a-differensial (ayırmalı ) usıl
b-nol (kompensatsion) usıl
v-ornına qoyıw usıl
g-maslastırıw usılı
Tikkeley bahalaw usılı - bul usılda shamanıń ma`nisi ólshew ásbapınıń sanaq apparatınan tikkeley anıqlanadı.
Mısalı : Tok kúshi ampermetr menen, kernew voltmetr menen olshenedi, lekin anıqlıǵı joqarı emes. Kórsetkishli ásbaplar sol usıl tiykarında kórilgen.