2-mavzu. Yo‘l qurilish ishlarini tashqil qilishning asosiy xususiyatlari. Reja

107-rasm. Samosval-avtomobillarning transportirovka uzoqligiga (L) bog‘lik holda unumdorligi 
(Pe): 
1,2- qattiq koplamali yo‘llarda; 3, 4- gruntli yo‘llarda. Qurilishning birinchi yili, samosval-
avtomobillardan faqatgrunt ishlarida foydalaniladigan paytda, ularning umumiy soni birinchi va 
ikkinchi smenada nisbatan barkaror va bir xil. 
Qurilishning ikkinchi yili grunt ishlarida yo‘l to‘shamaining qatlamlarini 
qurish bo‘yicha qurilish grafiklari tuziladi, ular materiallarni tashish masofalari xar 
xil bo‘lgani uchun sinik chiziqlar ko‘rinishida bo‘ladi. Grafiklar yuqorida keltirilgan 
qurilishni tashqil qilish tamoyillariga muvofiq umumlashtiriladi: koplama va 
sement-gruntli asos qurilishi - birinchi smenada, grunt ishlari - ikki smenada 
bajariladi. Foydalanishdagi samosval-avtomobillar sonini birinchi va ikkinchi 
smenada birxillashtirish uchun o‘simlik gruntini tashish, shuningdek yo‘l chetiga 
qo‘shimcha grunt solish ikkinchi smenada tashqil etiladi. 
So‘tka davomida va bo‘tun qurilish mavsumida, jumladan bo‘tun qurilish 
mavsumida samosvallarga exdiyojni qumni tashish hisobga yanada tekislash 
mumkin. Bu ancha kiyin operatsiya, shuningdek, texnologik jixatdan qurilishning 
iqlimiy muddatlari hamda yo‘l to‘shamai qurilishi bo‘yicha potoklar bilan kat’iy 
bog‘langan emas. SHuning uchun qumni trassa bo‘yicha (vaqtinchalik ob’ekt oldi 

---

omborlariga) va zavodlarga oldindan, bo‘tun yo‘l qurilishi muddati davomida va 
ayniksa qishki mavsumda tashish mumkin. 
rasmda kurib chikilgan kalendar grafikning ikkinchi varianta muayn shart-
sharoitlarga asoslanadi: 
yo‘l poyi faqatyilning issiq paytida kuriladi; 
koplama hamda asosning yuqori qatlami qurilishi faqatbirinchi smenada olib 
boriladi; 
bo‘tun qurilish mavsumi davomida SBZ bitta joyda joylashtiriladi; 
yo‘l to‘shamai va yo‘l poyi qurilishi sur’atlari doimiy.
Qurilishning bunday tashqil etilishi uning bo‘tun muddati davomida transport 
vositalari sonining doimiy uzgarib turishi bilan bog‘liq. Maqbul chegaralarda 
samosval-avtomobillarga ehtiyoj epyurasini tekislash qumni tashish hisobiga 
amalga oshirilgan. Har kuni barcha transport operatsiyalarida avtomobil l ar soni 
doim uzgarib turadigan sharoitlarda karorlar qabul kilinishi qurilishni boshqarishni 
ancha kiyinlashtiradi. 
Bir erda olib boriladigan grunt ishlarini ekskavator otryadi birinchi 
variantdagidek bajaradi. CHiziqli grunt ishlarida doimiy miqdordagi avtomobillar 
band bo‘lib, ular grunt ishlarining uz vaqtida - qurilishning ikkinchi yili ikkinchi 
iyuligacha tugatilishini ta’minlaydi. Gruntni tashish masofalari uzgarib turadigan 
sharoitda barkaror mashinalar parkidan foydalanish tashuvlarning so‘tkalik 
hajmlarining xam doimiy uzgarib turishiga olib keladi. Bunday o‘zgarishlar 40 
foizga etadi, bu, tabiiyki, yo‘l poyini qurish ritmini buzadi. Nasipni sepish sur’atlari 
xam chiziqli (m), xam hajmli ulchovlarda uzgaruvchan bo‘ladi (36.9-rasmdagi 
to‘lqinsimon chiziq). Otryadning kechiqishi shunda ifodalanadiki, u yo‘l poyining 
yuqori qatlami gruntini tekislash va zichlashtirishga ulgurmaydi. Buni gruntli 
karerlardan uzoqdagi uchastkalarda bartaraf etiladi, bunday uchastkalarda gruntni 
etkazib berish sur’atlari keskin pasayadi. SHunday qilib, balandliklarni 
ko‘tarishning o‘rtacha sur’ati gruntni etkazib berishning o‘rtacha sur’atiga moe 
keladi.
Ikkinchi variant bo‘yicha chiziqli grunt ishlari bo‘tun so‘tka davomida olib 
boriladi. Grunt kuz-bahorgi mavsumdan tashqari barcha oylarda tashiladi. Yo‘lga 
qish paytida keltirilgan grunt qurilishning ikkinchi yilidagi issiq davrda tekislanadi 
va zichlashtiriladi. 
Yo‘l to‘shamai qurilishini tashqil qilish kalendar grafikning birinchi 
variantiga moe keladi. Birok bu erda xam mashinalar parkining nisbatan barkaror 
tarkibini ta’minlovchi tadbirlar nazarda to‘tilgan. Sement-gruntli asos va sement-
beton koplama qurilishida tegishli xususiy potoklarni SBZdan maksimal masofaga 
uzoqlashtirishda samosvallarning nisbatan katta soniga kiska muddatli extiyoj paydo 
bo‘ladi. Ushbu operatsiyalarda samosvallarga maksimal extiyojni pasaytirishga 
smenalar davomiyligini oshirish xisobiga erishildi. 

---