2-mavzu. Yo‘l qurilish ishlarini tashqil qilishning asosiy xususiyatlari. Reja

(T
kur
)
aniklanadi. 
Avtomobil yo‘llari qurilishi turli qurilish va yordamchi materiallarning 
ommaviy tarzda kщchirilishi bilan bog‘liq. 
Qurilish jarayonining umumiy texnologiyasida transport tayyorlovchi va qurilish-
montaj ishlari o‘rtasidagi bog‘lovchi bugindir. Butun yo‘l qurilishining davomiyligi 
va tannarxi uning qanchalik to‘g‘ri tashqil kilinishiga jiddiy bog‘liq. 
YUklarni etkazib berish uchun turli-tuman transport turlaridan foydalaniladi. Bular: 
Avtomobil, suv, temir yo‘l transporta, konveyerli, pnevmatik transport va kiska 
masofalarga (300-500 m) mo‘ljallangan frontal turdagi bitta cho‘michli yuk 
mashinalari. 
Avtomobil transporti yuklarni katta va kiska masofalarga ommaviy tarzda etkazib 
berishda etakchi urinni egallaydi. Transportning pnevmatik va konveyerli turlaridan 
asosan yo‘l qurilishi bo‘yicha ishlab chiqarish korxonalari foydalanadi. 
Yo‘l qurilishida avtomobil transporta qurilish tashqiloti buysunuvidagi 
bulinmalarga tegishli. Bundan tashqari, keltirilgan transportdan, asosan yuk 
mashinalari va ixtisoslashtirilgan mashinalar (sement tashuvchi, beton koruvchi, 
bitum tashuvchi avto, yonilgi uchun avtotsisternalar)dan ham foydalaniladi. 

---

Keltirilgan transport yo‘l-qurilish trestiga tegishli bo‘lib, uni oldindan, qurilish 
mavsumi boshlanishidan ilgari ajratiladi. 
So‘nggi yillarda avtomobil transporta ishlari xo‘jalik xisobi: mustakil 
balansdagi to‘liq xo‘jalik xisobi asosida - qurilish yuklarining vazirliklar, idoralar 
va ularning xududiy bulinmalari, trestlar (tashqi transport)ning maxsus avtotransport 
korxonalari kuchlari bilan markazlashtirilgan tashuvlarda yoki ichki sex xo‘jalik
hisobi asosida - yo‘l poyini ko‘tarish, ko‘p riklar, karer trassalari buylab liniyadagi 
binolar qurilishi va x.k.larga bog‘liq ishlarda olib boriladi. 
Avtomobil transporta ishi harakatlar grafigi asosida tashqil etiladi. Transport 
ishining qanchalik anik olib borilishi qurilish tashqilotining samarali faoliyatini 
belgilab beradi. Avtomobillarning junatilishini dispetcherlik xizmati nazorat qiladi. 
Tashqi transport yordamida sement, moylovchi materiallar, benzin, dizel yonilgisi, 
bitum, metall, propan gazi (gazgolderlarda) etkazib beriladi. Tashqi transport - 
temiryo‘l va daryo transporta. Daryo transporta faqatyoz mavsumida ishlaydi. 
Temiryo‘l va daryo transporta ulardan foydalanuvchi tashqilotlar ixtiyoridadir. 
Tashqi transportning normal ishlashini ta’minlash xamda tashuvlarga ehtiyojni 
qondirish maqsadida yo‘l qurilishi tresti ta’minotchilar bilan kafolat shartnomalarini 
tuzadi. 
Ichki transport qurilish xududi ichida yuklarni tashiydi. Ichki transportning 
asosiy yuklari yo‘l qurilishi materiallari: tosh, shag‘al, maxalliy karerlardan olingan 
qum, asfalt va beton korishmalari, bitum, liniyadagi ishlar uchun emulsiyalardir. 
Transportdan foydalanishning xal qiluvchi omili tashuvlar qiymati hisoblanadi. 
Boshqa sharoitlar teng bo‘lganda (yukning turi, uni yuklash sharoitlari, 
harakatlanish uzoqligi va tezligi) 1 tonna yukni tashishdagi transport ishi birligi 
qiymati eng past bo‘lgan transportdan foydalaniladi. 
Avtomobillardan tulakonli foydalanilishiga xos xususiyat kiska masofalardagi ishlar 
bo‘lib, unda tannarx ancha oshadi, o‘rtacha xarakatlanish tezligi esa pasayadi. Katta 
tonnali avtomobillar, tirkamalar bilan ishlash, traktorlar va tirkamali tyagachlardan 
foydalanish tashuvlar tannarxini kamaytiradi. 
Transport vositalaridan, ayniksa avtomobillardan samarali foydalanilishi 
uchun yuklarni tashish yo‘llarini yaxshi holatda saqlash zarur. 
Yo‘l qurilishida, odatda, "ombordan" deb ataluvchi tashuvlar tizimidan 
foydalaniladi. Bu asosan tayyor mahsulotni ishlab chiqarish korxonalaridan olib 
etkazib berish uchun muxim axamiyatga ega. 
Avtomobillarning normal ishlashi uchun yaxshi yuklash maydonchalari, 
kirish va chiqish yo‘llari quriladi. Maydonchalar va yo‘llar qattiq koplamaga ega 
bo‘lishi kerak. Yo‘llar halka tizimini qo‘llagan holda karama- qarshi tashuvlarni 
istisno etadigan tarzda quriladi. Tungi smenadagi ishlarda yuklash joylari yoruglik 
yogdiruvchi projektorlardan foydalaniladi. 
Moddiy-texnik ta’minot, xususan qurilish materiallarini tashish iilan bog‘liq 
barcha masalalar qurilish tashqilotlarini moddiy-texnik ta’minlash bo‘yicha
ma’lumotuomalarda batafsil bayon kilingan. 
YUkni tashish samaradorligining shak-shubxasiz sharti uning dastlabki sifatini 
saqlash bo‘lib, shuning uchun tashuvlar uchun transport vositalari va yo‘nalishlarini 
tanlashda yukning mazkur toifasining transportda qanchalik tashilishi mumkinligini 

---

(transportabelligini) xisobga olinishi lozim. Transportabellik - yukning tashish 
jarayonida o‘zining dastlabki sifatini sakdab kolishsh kobiliyati. Masalan, beton 
korishmalari va suyukliklar tashilganda tarkibiy qismlari ajralib kolishshi, 
plastikligini yo‘qotishi, sachrashi mumkin. SHuning uchun ularni tashishda maxsus 
transport - beton tashuvchi, beton koruvchi, eritmalar tashuvchi avtomobillardan 
foydalanish zarur. Samosvallarga kelsak, beton korishmalarini tashishda ulardan 
foydalanish ancha cheklangan. 
Yo‘l qurilishida temir yo‘llar yuklarni relsli yuklash bazalari va temiryo‘l 
stansiyalaridagi vaqtinchalik omborxonalarga etkazib berish uchun tashqi transport 
turi sifatida ko‘llaniladi (100-rasm).