3-laboratoriya ishi

SIRT TARANGLIGI 

---

Ishning maqsadi
: Rebinder usulida suyuqlikning turli temperaturalardagi sirt 
tarangligini aniqlash; yuza birligi uchun entropiya va entalpiyalarning o‘zgarishini 
hisoblash. 
Topshiriqlar
:
-

=f(T) grafigini tuzing; 
-
T
kritik
temperaturani aniqlang; 
-
paraxorni amaliy va nazariy hisoblang; 
-
sirtning molyar Gibbs energiyasi, termodinamikaning 1- va 2-
qonunlarining umumlashgan tenglamalari hamda 

=f(T) bog‘liqligidan foydalanib, 
entropiya va entalpiyalarning o‘zgarishlarini hisoblang. 
 
NAZARIY QISM 
Suyuqlik tomchisi sharga o‘xshaydi, bunda uning yuzasi juda kichik bo‘ladi. 
Suyuqlik sirtiga parda qoplangandek bo‘lib, bu parda suyuqlikni siqib turgandek 
tuyuladi. Suyuqlik sirtida bunday qavat (parda) paydo bo‘lishi quyidagicha 
tushuntiriladi. Suyuqlik ichida A molekula bor deb faraz qilaylik: 
A
B
Molekulalarning tortilish sxemasi 
Uning sirtiga shar chizamiz, sharning radiusi shu molekula bilan uni o‘rab 
turuvchi suyuqlik molekulalari orasidagi o‘zaro tortishuv kuchi sezilarli masofaga 
teng bo‘lsin. Bu teng kuchlar hamma tomonga simmetrik ravishda ta’sir etgani 
sababli, ularning teng ta’sir etuvchi kuchi nolga teng bo‘ladi. 
Molekula boshqa holatda turibdi. Bunda suyuqlik molekulalari tomonidan ta’sir 
etuvchi kuchlar muvozanat holatda emas; shu sababli bu molekulaning teng ta’sir 
etuvchi tortilish kuchi suyuqlik tomonga, ya’ni pastga yo‘nalgan bo‘ladi, molekula 
suyuqlik ichiga tortilib kirishga intiladi. Suyuqlikning sirt qavatini hosil qilib 
turuvchi barcha molekulalari xuddi shunday holatda bo‘lganligidan shu 
suyuqlikning sirt qavatiga normal yo‘nalgan ichki bosim vujudga keladi. 

---

Suyuqlik sirtida molekulalararo tortilish kuchlari muvozanatga kelmagan 
molekulalar borligi uchun, sirtqi erkin energiya paydo bo‘ladi, bu energiya doim 
kamayishga intiladi. Suyuqlik sirtida sirt tarangligi xossasiga ega bo‘lgan parda hosil 
bo‘lgandek tuyuladi. 
Suyuqlik sirtini kengaytirish uchun, ya’ni uning sirt tarangligini yengish 
uchun ma’lum ish bajarish zarur. Sirtni 1 sm
2
kengaytirish uchun zarur bo‘lgan ish 
sirtqi energiyaning o‘lchovi sifatida qabul qilingan u sirt taranglik koeffisiyenti yoki 
qisqacha 
sirt tarangligi
deb ataladi. 
Sirt tarangligini faqat yuza birligiga to‘g‘ri keladigan ish deb emas, balki shu 
sirtni cheklab turadigan chiziq uzunligi birligi (1 sm) ga ta’sir etuvchi va yuzani 
qisqartirishga intiluvchi kuch deb ham qarash mumkin. 
Sirt tarangligiga ikki xil ta’rif berilganligidan uning o‘lchov birliklari ham ikki 
xil ya’ni u yo 1 sm
2
yuzaga to‘g‘ri keladigan erglar bilan yoki 1 sm ga to‘g‘ri 
keladigan dinalar bilan o‘lchanadi. Sirt tarangligi har ikki o‘lchamda ifoda etilganda 
ham uning qiymati son jihatdan bir xil bo‘ladi, chunki