3-laboratoriya ishi

1 erg / sm
2
 = 1 dn ∙ sm / sm
2
 
= 1 dn/sm. 
Sirt tarangligi mavjud bo‘lganligi sababli kapillyar teshikdan oqib 
tushayotgan suyuqlik 
tomchi
hosil qiladi. Tomchi og‘irligi sirt tarangligi ta’sirini 
yengsa u kapillyardan uzilib tushadi. 
Kapillyar devorini ho‘llaydigan suyuqlik kapillyar ichida yuqori ko‘tarilishi 
ham sirt tarangligi natijsada yuz beradi. Buning sababi shuki suyuqlik (go‘yo 
kapillyar devori bo‘ylab oqayotgandek) uning devorini ho‘llaydi va yuzani 
kamaytirishga intilayotgan sirt tarangligini oshiradi. Suyuqlik kapillyarda ho‘llovchi 
qavat ketidan asta-sekin ko‘tariladi, shuning hisobiga yuza kamayadi. Suyuqlik 
kapillyarda qanday balandlikka ko‘tarila olishi suyuqlik ustuni og‘irligi bilan 
belgilanadi. 
Sirt tarangligi kapillyar bo‘ylab ko‘tarilgan suyuqlik ustuning balandligi, 
diametri va zichligiga qarab hisoblab topilishi mumkin. 
Eritilgan moddalar suyuqlikning sirt tarangligini o‘zgartiradi. Bir xil 
moddalar sirt tarangligini ancha kamaytiradi, bunday moddalar sirt-aktiv moddalar 
yoki kapillyar – aktiv moddalar deb ataladi: boshqa xil moddalar esa, aksincha, sirt 
tarangligini oshiradi, ular sirt - aktivmas moddalar deb yuritiladi. 
Sirt-aktiv moddalar bilan sirt-aktivmas moddalarning konsentrasiyalari sirtqi 
qavatda va eritma ichida turlicha bo‘ladi. Sirt-aktiv moddalar konsentrasiyasi sirtqi 
qavatda eritma ichidagidan ko‘ra katta, sirt-aktivmas moddalar konsentrasiyasi esa 

---

buning aksicha, ya’ni sirtqi qavatdan ko‘ra, eritma ichida katta bo‘ladi. Moddaning 
eritma ichidagi konsentrasiyasiga nisbatan uning sirtqi qavatidagi konsentrasiyasi 
boshqacha bo‘lishi 
adsorbsiya
deb ataladi. 
Sirt –aktiv moddalar suvning sirt tarangligini ancha kamaytiradi; ko‘pgina 
organik birikmalar, masalan; spirtlar, aldegidlar, ketonlar, kislotalar sirt – aktiv 
moddalar qatoriga kiradi. 
Yog‘ kislotalarning gomologik qatorida uglerod zanjiri uzayib borgan sari, 
sirt-aktivlik tez ko‘payadi, bunda har gal CH
2
guruh qo‘shilganda sirt aktivlik 
o‘rtacha hisob bilan 3,2 marta ortadi. Demak, sirt aktivlik qancha oshsa, eritmaning 
sirt tarangligi qiymati ham muvofiq nisbatda shuncha kamayadi.