Hozirgi vaqtda istalgan biror m am lakat florasining tarkibi b ila n
tanishsak, u yerda albatta tabiiy holda o ‘suvchi o ‘simliklar b ila n b ir
qatorda boshqa geografik m intaqalardan keltirilib o ‘stirilayotgan
madaniy introduksiya qilingan o ‘sim liklam i ham k o ‘rishimiz m um kin.
» Biror mamlakat yoki hududga, bu yem in g tabiiy sharoitida ilgari
o ‘smagan daraxt-buta o ‘simliklarini olib kelib o ‘stirish introduksiya
deyiladi.
M asalan, MDH davlatlari florasidagi 2890 turdan o rtiq
o ‘simlik bo 'lib , uning 2000 turi introduksiya qilingan. O ‘zbekistonga
ham keyingi yuz yillikda qarag‘ay, q o raq arag ‘ay, tilog‘och, kedr, sarv,
zarang, shum, j o ‘ka, eman, qayin, lola daraxti, oq akatsiya, gledichiya va
boshqa k o ‘plab daraxt-buta turlari introduksiya qilingan. U lard an
o ‘rmon melioratsiyasida, shaharlam i k o ‘kalam zorlashtirishda
ken g
foydalanilmoqda. 0 ‘simliklar introduksiyasi tabiiy va sun’iy b o ‘lishi
mumkin. Tabiiy introduksiya qushlar, hayvonlar, shamol va suv om illari
vositasida am alga oshadi. Shuningdek, transport tizimini rivojlanishi va
boshqa om illar tufayli ham o ‘sim liklar u ru g ‘i
ongsiz ravishda b o sh q a
mamlakatlarga tasodifiy tarqalgan, k o ‘p hollarda o ‘z arealidan uzo q d a
b o‘lishiga qaram ay muvaffaqiyatli o ‘sib sharoitga moslasha olg an va
keng tarqalgan.
Sun’iy introduksiya asosan inson ta ’sirida ongli ravishda r o ‘y
beradi. Inson doimo qimmatli belgilari bilan ajralib turuvchi o ‘sim liklar
turlarini tanlab olib o ‘stirgan va tarqatgan.
Daraxt va buta o ‘simliklar bir geografik mintaqadan ikkinchi
geografik m intaqaga ko‘chirilganda, yangi sharoitlar, y a ’ni
iqlim va
tuproq
sharoitlariga moslashib
keta
olgandagina
m uvaffaqiyatli
o ‘stiriladi va tarqatiladi. Bu hoi ulam in g tabiiylashishi d eyiladi.
Aksincha k o ‘p hollarda o ‘simliklar yangi sharoitlarga moslasha olm aydi,
qurib qoladi, nobud bo‘ladi. Bunday sharoitlarda uning o ‘sishi uch un
qo‘shimcha choralar ko'riladi va qulay sharoitlar yaratiladi. A g ar
introduksiya qilinayotgan daraxt va buta turi o ‘z vatanida qumli, toshli,
sho‘rxok, ohakli tuproqlarda o ‘sgan b o ‘lsa, yangi joyida ham
uni y ax sh i
o ‘sishi uchun tuproqqa qum, tosh, zaru r hollarda tuz va ohak
aralashtiriladi. 0 ‘simlikni bu usulda parvarishlash m uvaffaqiyatli
introduksiya garovidir. I.V.M ichurin o ‘sim liklam i introduksiya qilishda
ulami um g‘idan ko'paytirish yoki yosh u ru g ‘k o ‘chatlari va nihollarini
keltirib ekishni tavsiya etgan. Yosh o ‘sim liklar yangi
sharoitlarga yaxshi
moslashadi, tez rivojlanadi va uru g ‘ berish yoshiga tezroq yetadi.
Umuman olganda, daraxt va buta o ‘sim liklarining yosh ko‘chatlarida
moslashuvchanlik
xususiyati
yaxshi
rivojlangan
b o ‘ladi.
A g a r
introduksiya qilinayotgan o ‘simlikning qimmatli va foydali xususiyatlari
yangi sharoitlarda nam oyon b o ‘lmasa, y a’ni yaxshi o ‘smasa yoki
hosil
berm asa, ushbu o ‘sim likka faol ta’sir k o ‘rsatiladi, uning tabiati
o ‘zgartiriladi, seleksiya ishlari olib boriladi va yangi duragaylar
yaratiladi. Buning uchun yom on o ‘sgan tur bilan yaxshi o ‘sayotgan tur
o ‘zaro chatishtiriladi, uning irsiy belgilari o'zgartirilib, yangi duragaylar
yaratiladi. Ushbu yangi duragaylar yangi
sharoitda yaratilgani uchun
shubhasiz yangi sharoitga m oslashgan b o ‘ladi va muvaffaqiyatli o ‘sadi.
Duragaylash
usuli
bilan
o ‘simlik turini
yangi
sharoitlarga
moslashtirish iqlim lashtirish deyiladi. I.V.M ichurin shu usul bilan
mevali o ‘sim liklam ing k o ‘plab yangi duragaylarini yaratgan. Janubiy
hududlarda o ‘suvchi qim m atli x o ‘jalik ahamiyatiga ega b o ‘lgan tur va
navlam i shimoliy hududlarda o ‘suvchi turlar bilan chatishtirib yangi
duragaylar yaratdiki, ular sovuq iqlimli shimoliy hududlarda o ‘sib, hosil
berish imkoniyatiga eg a b o ‘lishdi. I.V.M ichurin olma, nok, olxo‘ri,
chetan,
do‘lana,
zirk,
n a ’matak,
gilosning
sovuqqa
chidamli
duragaylarini yaratishga m uvaffaq b o ‘ldi va ular shimoliy hududlarga
keng tarqatildi. B uyuk seleksioner olimning ishlarini uning shogirdlari
V.N.Sukachev,
A .S.Y ablokov,
S.S.Pyatnitskiy,
A.V.Albenskiy,
P.L.Bogdanov,
F.N .R usanov,
A.M .Berezin va boshqalar davom
ettirdilar. M arkaziy O siyoning issiq va qumq iqlimiga eman, shum,
zarang, terak, oq akatsiya, katalpa, kariya,
magnoliya, lola daraxti, j o ‘ka,
qarag‘ay, qoraqarag‘ay, archa, sarv, shamshod va boshqa ko‘plab daraxt
va butalami iqlim lashtirishda F.N.Rusanov, T.I.Slavkina, N.F.Rusanov,
A.U.Usmonov, G.P.O zolin, V.P.Fimkinning xizmatlari beqiyosdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
