Glossariy-terminlerdin` qisqasha tu`sindirme so`zligi abiotikaliq (jansiz) faktorlar

 
Bentos 
 
(grekshe «bentos» - shuqirliq) suwdin` tu`binde jerge jabisip 
yamasa erkin halda tirishilik etiwshi haywanlar ha`m 
o`simlikler. Bug`an mollyuskalar, ayirim suw otlari, 
nasekomalar lichinkalari misal boladi. 
Biotikaliq (janli) 
faktorlar 
organizmlerdin` o`z-ara ta`sirleri. Ha`r bir organizmge basqa 
tiri organizmlerdin` ta`siri bar, o`simlik, haywanlar ha`m 
mikroorganizmler menen o`z-ara baylanista boladi. 
Biologiyaliq 
ritmler 
Ha`zirgi waqitta organizmde ju`z beretug`in bir qatar ritmlik 
protsessler. 
Biosfera 
Jer betindegi
 
tiri organizmler ma`kanlag`an tirishilik qabig`i 
biosfera (grekshe «bios»-tirishilik, «sfera» – qabiq) dep 
ataladi. Biosfera hawa qabig`i atmosferanin` to`mengi, 
troposfera bo`limin (15 km ge shekem), jerdin` qatti qabig`i – 
litosferanin` joqarg`i bo`limi (3 km shuqirliqqa shekem) ha`m 

---

suw qabig`i – gidrosferani (11 km ge shekem) o`z ishine 
aladi. Biosferanin` uliwma qalin`lig`i – 33-35 km dep 
belgilenedi. 
Gidrosfera 
degende okean, ten`iz, ko`l, da`r`ya, jer asti suwlari ha`m 
muzliqlardi o`z ishine alg`an Jerdin` suw qabig`i tu`siniledi. 
Jirtqishliq 
bunda bir tu`r wa`killeri ekinshi bir tu`r wa`killerin jep 
olarg`a qirg`in keltiredi. 
Kommensalizm 
Ha`r qiyli toparlarg`a tiyisli bolg`an tu`rlerdin` waqtinsha 
yamasa pu`tkilley bir tu`r qaldiqlari esabinan bir-birine ziyan 
keltirmesten birgelesip tirishilik etiwi. 
Konkurentsiya 
bir qiyli jag`dayda jasawshi tu`rler arasindag`i gu`res, 
qarsilasliq yamasa talasiw. Bunda tu`rler arasinda jasaw 
ortalig`ina, aziqliq deregine talasiwi mu`mkin. 
Konsumentler 
Olar o`simlikler ta`repinen toplang`an organikaliq zatlardi 
qabil qiliwshilar esaplanadi. Bul toparg`a haywanlar kiredi.