Hududining antik davr shaharsozligi madaniyati


I-BOB Xorazmning antik davri o‘rganilish tarixi



Download 0,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/13
Sana31.12.2021
Hajmi0,95 Mb.
#206364
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bog'liq
quyi amudaryo ong qirgogi hududining antik davr shaharsozligi madaniyati (2)

I-BOB Xorazmning antik davri o‘rganilish tarixi. 

1.1 Xorazmning antik davri tarixiga oid yozma manbalar.  

Antik  mualliflar  qadimgi  qal‘alari  to‗g‗risida    deyarli    hech    qanday 

ma‘lumot qoldirishmagan. Baqtriya bilan Sug‗d mudofaa inshootlari to‗g‗risida 

Aleksandr  yurishlari  tarixi  bilan  bog‗liq,  mazmunan  xilma-xil  materialga 

egamiz.  Xorazm  podsholigi  tarixida  Iskandar  yurishlaridan  keyingi  davrda 

bo‗lib  o‗tgan  yirik  siyosiy  hodisalar  haqida  bizning  qo‗limizda  yozma 

ma‘lumotlar  yo‗q.  Ammmo  ko‗p  narsalar  haqida,  ya‘ni  antik  madaniyatning, 

hunarmandchilikning  va  irrigatsiyaning  gullashi  va  hammadan  oldin  ijtimoiy 

tengsizlikning  tezlik  bilan  rivojlanishi  haqida  arxeologik  yodgorliklar  guvohlik 

beradi


1

Xorazm ilk marta Avestoda eslatiladi hamda qadimgi fors tilida ―Behistun‖ 



va  Naqshi  Rustam  qoyalariga  bitilgan.  Ahamoniylarning  Persopol,  Suza 

saroylaridan  va  Xamadondan  topilgan  yozuvlarda,  qadimgi  yunon  mualliflari 

Miletlik  Gekatey,  Gerodot,  Strabon,  Ktesiy,  Arrian,  Kvint  Kursiy  Ruf  va 

boshqalarning asarlarida, sosoniylar yozuvlarida tilga olinadi. XX asr boshlarida 

nemis  olimi    V.Markvart    Avesto    matnini    o‗rganib    ―Xorazm  davlati‖ 

mavjudligini    ilmiy    jamoatchilikka    e‘lon    qilgan    edi.  Xorazm    davlatining  

qadimgi    hududi    masalasi    bo‗yicha    olimlarimiz    o‗rtasida    ikki    yo‗nalish  

paydo  bo‗lgan. 

Birinchi  guruh    olimlar    V.Markvart,  Kissiling,  V.Bartold,S.P.Tolstov, 

YA.G‗ulomov,  M.G.Vorobyova  kabi    olimlar    Xorazm    davlatining    markazi  

quyi  Amudaryo  bo‗ylari, uning  hukmronlik  doirasi  SHarqiy  Eron, SHimoliy  

Afg‗oniston,  Turkmaniston    hududlarini    qamrab    olgan,  degan    fikrni 

bildirishgan. 

Ikkinchi    guruh    olimlari    I.Gershevich,  V.M.Masson,  V.Pyankov, 

B.Vaynberg, A.Sagdullaev, S.P.Tolstov, A. Asqarovlar  Xorazm  davlati  dastlab  

Tajan    va    Murg‗ob    vohalarida    mavjud    bo‗lgan,  keyin    esa    Ahamoniylar  

tazyiqi    ostida    Quyi    Amudaryo    vohasiga    ko‗chganlar    degan    fikr- 

                                                           

1

 Ғуломов Я.Ғ.Хоразмнинг суғорилиш  тарихи.Т.,1959,103б.



 


 

mulohazalar    taklif    qildilar.  Bu    jarayonga    akademik    A.Asqarov    fikr-



mulohazalari    diqqatga    sazovor.  ―Xorasmiylarning    dastlabki    vatani  

Baqtriyadan   janubda,  Ariyadan   sharqda, Harirud   va   Xilmend   daryolarining 

yuqori  xavzasida, hozirgi  Xirot  vodiysida  bo‗lgan. Ahamoniylar  tomonidan  

tazyiq    o‗tqazish  orqali    SHarqiy    Eron    qabilalaridan    yiliga    katta    boj  olish  

maqsadida  Hilmend  tog‗  daralaridan  oqib  chiqadigan  soy  yo‗liga to‗g‗onlar  

qurdirilib,  suv    yo‗llarini  Xilmend-Xorasmiylar    yurtiga    burib    yuborgan, 

natijada Xorasmiyliklar  Amudaryoning  quyi  havzalariga  ko‗chishga  majbur  

bo‗lganlar‖

1



Ko‗rib    turibmizki,  Xorazmning    hududiy    joylashishi    va    ularning  



davlatchiligi    to‗g‗risida    yagona    fikrlar    mavjud    emas.  Xo‗sh, 

tadqiqotchilarning    qaysi    manbalarga    asoslanib    xorasmiylarning    joylashishi  

to‗g‗risida    fikr-mulohazalarini    bildirmoqdalar.  Bunga    birinchi    manba  

Avestodan  ma‘lumotlar  hisoblanadi. 

Avestoda    O‗rta  Osiyoning    eng    qadimgi    madaniy-xo‗jalik    viloyatlari  

to‗g‗irsida    ma‘lumotlar    uchraydi.  Bu    tarixiy-geografik    atamalar    yasht  

kitobida  va  Videvdatning  birinchi  bobida  qayd  qilingan. YAshtda  birinchi  

mamlakat    ―Aryanam    Vayjo‖    yoki    ―Aryashayona‖.  U  yurtda    ko‗p  

yaylovlarga  ega  baland  tog‗lar, keng  daryolar  va  chuqur  ko‗llar  bo‗lgan. 

Keyingi  mamlakatlar Sug‗da, Poruta, Iskata, Mauru, Xvarizam. 

  Avestoning    YAsht    qismida    ushbu    hududlar    to‗g‗risida    quyidagi  

ma‘lumotlar  qayd  qilingan. ― U mamlakatning  jasur  sardorlari  ko‗pdan-ko‗p  

harbiy    yurishlar    qiladi,  uning    erlari    suvga    serob    keng    yaylovlarga    ega, 

tog‗larida    chorva    tinch    o‗tloq    va    ozuqa    bilan    ta‘minlangan,  bu    erdagi 

chuqur    ko‗llar    to‗lqinlanib    turadi,  kema    qatnaydigan    keng    daryolar  

Porukdagi  Iskata, Xarayvadagi  Mouru, Sug‗ddagi  Gava  va  Xvarizam  toshib  

intiladi‖

2



                                                           

1

 Асқаров А. Ўзбек халқининг этногенизи ва этник тарихи.Т.,Университет,2007.113б.



 

2

 Толстоа С.П. По древним дельтам Окса и Яксарта.М.,Наука,1962.С.146-148.



 


 

Videvdatdagi    ma‘lumotlarga    ko‗ra,  Axuramazda  Zaratushtraga    xabar  



qilgan.  ―O,  Spitama    Zaratushtra    odamlar    yashaydigan    joylarga,  bu    erlarda  

baxt  qancha  kam  bo‗lsa-da, tinchlik  tortiq qildim.Birinchi  odamlar  yashashi  

uchun  eng  yaxshi  mamlakatga, Vahvi  Dantya  daryosidan  Aryanam  Vayjoga  

asos    soldim

1

.  SHu    birga,  Avesto    O‗rta    Osiyo    hududidagi    shaharlar  



to‗g‗risidagi  ma‘lumotlar  uchraydi. SHaharlar  ―varalar‖ sifatida  tasvirlanadi. 

Videvdat    kitobida  ―Kvadrat  Var‖lar    atamasi    mavjud    bo‗lib,  u    shunday  

tasvirlanadi. Yima  Varani  to‗rt  tomoni  ot  chopishiga  teng  uzunlikda  qilib  

qurdi  va  u  er  xo‗kiz, odam, it  va  qushlarning  urug‗ini  hamda  yonib  turgan  

olovni  ko‗chiradi. Varani  odamlar  yashaydigan  joy  va  qo‗ton  qildi. Yima  u 

erga  bir  xatr (1,5 kmgacha) uzoqlikdagi  joydan  suv  olib  keldi. Unga  erda  u  

hamma  tomoni  berk  turar  joylar, uy, gumbaz, hovli  qurdi ‖

2



 Demak,  Avesto    zamonasida    yo‗nalish    uchun    bo‗lgan    sug‗orish  

inshoatlari, to‗rt  tomoni  devor  bilan  o‗rab  olingan  aholi  manzillari  mavjud  

bo‗lgan.  Q.Sobirov,  R.Abdirimovlar    xulosasiga    ko‗ra    Xorazm    vohasidagi  

Ko‗zaliqir,  Qal‘aliqir,  Oybuyirqal‘a,  Bozorqal‘a    ―varalar‖    shaklidagi    aholi  

markazlari 

 

bo‗lgan



3

Keyingi 



ma‘lumot  Ahamoniy  podsholarining 

zafarnomalarda  qayd  qilingan.Persopol,zabt  etilgan.  Naqshi  Rustamdagi 

qadimiy  Eron  bitiklarida  Xorazm  to‗g‗risida  ma‘lumotlar  uchraydi.  Markaziy 

Osiyo Eron shohi Kir, keyin Doro I tomonidan zabt etilgan.       

Xorazm  tarixiga  mansub  qimmatli  ma‘lumotlar  Gerodot  asarida  uchraydi. 

Muarrixning ―Istoriya‖ asrida ―Osiyo bir vodiy bor. Uning hamma tomoni tog‗ 

bilan  o‗ralgan,  tog‗ni  esa  beshta  dara  kesib  o‗tadi.Bir  vaqtlar  bu  vodiy 

xorazmliklarga  qarashli  bo‗lib,  xorazmliklar,  parfiyaliklar,  saranglar  va 

                                                           

1

 Сагдуллаев А.С. Авесто-тарихий географияни ўрганиш манбаси сифатида// ―Авесто‖ китоби тарихимиз 



ва маънавиятимизнинг илк ѐзма манбаи мавзусидаги илмий-амалий семинар материаллари//Т.,2000,35-

36б. 


2

 Толстов С.П. Новые материалы по истории культуры древнего Хорезма,ВДИ №3,1946,С.50-55.

 

3

Собиров Қ.,Абдиримов Р. Авесто жамиятида Хоразм воҳаси: шаҳарсозлик ва давлатчилик 



негизлари//‖Авесто‖ китоби-тарихимиз ва маънавиятимизнинг илк ѐзма манбаи мавзусидаги илмий-

амалий семинар материаллари//Т.,2000, 54-55б.  




 

tamaneylarning  chegaradosh  erlarida  joylashgan.  Forslarning  hukmronligi 



boshlangach, vodiy fors podshosi hukmronligiga o‗tgan‖

1



 Gerodot    ma‘lumotlariga    ko‗ra,  Xorazm    parfiyaliklar,  sug‗dlar  va 

areyalar    bilan    birga    XVI  satrapiyaga    kirgan    va    Doroga    300  talant    xiroj  

to‗lagan. Xorasmiyliklar  Kserksning  Gretsiyaga   yurishida  ishtirok  etishgan. 

YUnon  tarixchisi  Strabon  (miloddan  avvalggi  63  -  milodiy  23  yillar) 

Xorazmiylarni  massagetlarga  taalluqligini  qayd  qilgan.Muarrixning  fikriga 

qo‗shilish  mumkin.  Massaget  qabilalari  totemlarida  otga  sig‗inish  kuchli 

bo‗lgan.  SHu  jihatdan  bo‗lsa  kerak,  Xorazm  tangalarida  ot  rasmi  keng  o‗rin 

olgan. 


Xorazm  haqida  mil.avv.  IV  asrda    mustaqil    davlat    sifatida  faoliyat 

yurtganligi  haqida  ma‘lumotlar  bor.  Qadimgi    mualliflar    (Kvint  Kursiy  va 

Arrian)  Makedoniyalik    Aleksandr    Baqtiriyada  qishlayotganida  (mil.avv.  329-

328 yillar) kolxlar va  amazonkalarga  qarshi  ittifoq  tuzishni  taklif  qilib, 1500 

otliq  bilan  kelgan  Xorazm  podshosini  ham  eslab  o‗tishadi. 

Doro III  (mil.avv. 336—330y.)  qo‗shinlarining  Arrian  yozib  qoldirgan  

bizgacha    etib    kelgan    mukammal    ro‗yxatida    va  uning    Makedoniyalik  

Iskandarga  qarshi  fojeali  kurashi  yillarida  Xorazm  qo‗shinlarining  ishtiroki  

umuman  tilga  olinmaydi. 

Qadimgi  SHarqning eng  yirik  davlati  bo‗lgan  Ahamoniylar  saltanatiga  

mil.avv. 334-330 yillarida  Makedoniyalik  Iskandar  uzil-kesil  barham  beradi. 

Saltanatning  sharqiy  viloyatlari  (Ariya, Baqtriya, Sug‗diyona)ni  esa  Iskandar  

330-327 yillarda  zabt  etadi.  

Xorazm  makedoniyalik  istilochilarga  nisbatan  ham  mustaqil  mavqeda  

turgan.  Arrianning    yozishicha    Xorazm    shohi    Farasmon    1500  otliq    askari  

bilan  329  yilning  qishida  Baqtrada  qishlovni  o‗tqazgan  Iskandar  huzuriga 

tashrif  buyuradi

2

.  Kvint  Kursiy  Ruf  Xorazmshoh  nomini    Fratafern  shaklida 



keltiradi.YU.A.Rapoportning fikricha, Xorazmshohning  ismi  Farasman  bo‗lib, 

                                                           

1

 Сагдуллаев А.С. Қадимги Ўзбекистон илк ѐзма манбаларда.Т.,1996.37б.



 

2

 Матяқубов Х.Ҳ. Ўзбек давлатчилигининг илк босқичларида Қадимги 



Хоразм.т.ф.н.афтореф.Т.2012.136б. Арриан.Поход Александра/Пер.М.Е.Сергеенко.-М.:-Л.,1962.IV.15.4-5. 


 

Fratafern    uning  o‗g‗li    bo‗lgan.  Xorazimshoh    o‗g‗lini    Iskandar  qarorgohiga  



yuborgan. YUnon  muarrixlari Iskandar  shuxratini  ko‗tarib  ko‗rsatish  uchun  

Fratafernni  shoh  o‗g‗li  deb  yozgan

1

. Iskandar  navbatdagi  rejasi  Hindistonni 



egalash  bo‗lganligi  sababli, Xorazm  bilan  ittifoq  tuzib,Hindiston  yurishidan  

keyin   bu   masalaga   e‘tibor   berishni    mo‗ljallagan   bo‗lishi   mumkin.  Ammo 

Iskandar  mil.avv. 325 yilda  Hindistonda SHarq  yurishlarini  to‗xtatib  Bobilga  

qaytadi. 

  Makedoniyalik    Iskandar    yurishlaridan    keyingi    davrlardagi    Xorazm  

davlatida    kechgan    voqealar    xususida    yozma    manbalarda    ma‘lumotlar  

deyarli  yo‗q

2

.  



  Xorazm  mil.avv.    IV  asrning  oxirida    O‗rta    Osiyoning    janubiy-sharqiy  

hududlari    Iskandar    bosib    olgan    erlarning    Osiyo    qismida    tashkil    topgan  

Salavkiylar  davlati  tarkibiga  kiritildi. Xorazm  Salavkiylar  davrida  ham  o‗z  

mustaqilligini  saqlab  qoldi. CHunki  hududning  Salavkiylar  davlatiga  tobeligi  

yozma    va    arxeologik    manbalarda    o‗z    tasdig‗ini    topmaydi.    Iskandar    va  

Salavkiylar    tajovuziga    qarshi    kurashlar    olib    borgan    Sirdaryoning    o‗rta  

oqimida  yashovchi sak(shak) qabilalari mil.avv. IV asr oxiri –III asr boshlarida  

yarim  o‗troq  Qang‗  davlatini  barpo  etadilar.O‗rta Osiyoda  paydo bo‗lgan  bu  

davlatning    tarixi    bilan    ko‗plab    olimlar  (YA.G‗ulomov,  YU.F.Buryakov, 

K.SH.SHoniyozov,  M.I.Filanovich)lar  shug‗ullanishgan.  Qang‗    muommosi  

S.P.Tolstov  ishlarida    ham    katta    o‗rin    olgan.    Olim    Avestoda    ishlatilgan  

Urva    nomli    mamlakatni    Xorazm    deb    tushinadi      va  ana    shu    fikirga  

asoslanib, Xorazm va unga  tutash  dashtlarda  yashovchi barcha  sak-massgetlar  

qabilalarining    mil.avv.  IV  –  milodiy    I  asrlarga    oid    arxellogik    madaniyatni  

―Qang‗uy    madaniyati‖  deb  ataydi.  S.P.Tolstov    Amudaryo    va    Sirdaryoning  

quyi    oqimlari    Eron    manbalarida    Qanha    deb    atalgan    yurtning    tub    erlari  

bo‗lganligi,  Xorazm  esa    shu  zamining    ajralmas    bir    qismi    ekanligini  

ta‘kidlab,  Xorazm    taraqqiyoti    jihatidan    birmuncha    oldinda    bo‗lganligi  

                                                           

1

 Рапопорт Ю.А. Краткий очрек истории Хорезма в древности //Приаралье в древности и 



средневековье.М. Наука,1998.С.34. 

2

 Бартольд В.В. Работы по исторической географии.Том III.М.,Наука,1965.С.544.



 


 

10 


sababli  Qanhaga  ham  siyosiy  jihatdan  boshchilik  qilgan  deb  hisoblangan  

edi. 


  Keyingi    yillardagi  tadqiqotlar    Qang‗uy    davlati    va    uning    tashkil  

topgan    hududi    masalasiga    aniqlik    kiritdi.  Toshkent    vohasi    va    Janubiy 

Qozog‗istonda    olib    borilgan    keng    ko‗lamli    arxeologik    qazishmalar    bu  

davlat    mil.avv.  III  asrda    ikki    tilda    (so‗g‗diy    va    turkiy)    so‗zlashuvchi  

qabilalar    va    elatlarning    Sirdaryoning    o‗rta    oqimida    barpo    etgan      davlati  

ekanligini    ko‗rsatdi.  Qang‗    davlvtining    asosiy    erlari    Toshkent    vohasi, 

Janubiy  Qozog‗iston,  Talas    vodiysi,  CHu  daryosining    quyi    oqimlaridan    to  

Sarisuv  daryosigacha  bo‗lgan  hududlarni  o‗z  ichiga  olgan

1

.  


  Qang‗uy    mil.avv.  II-I  asrlvrda    O‗rta  Osiyodagi    qudratli    davlatga  

aylanadi.  Bu  davlatga  Sirdaryo  havzasidan    tashqari    qo‗shni    hududlar 

bo‗ysundirilgan.  Aniqlanishicha,  S.P.Tolstov    fikriga    qarama-qarshi    o‗laroq  

Xorazm    bir    muddat    Qang‗uy    ta‘sirida  bo‗lgan.  Qadimgi    salnomalarda 

Qanhga  qarashli  5ta  viloyat  tilga  olindi.  Xitoy  manbalarida  eslatiladigan  bu  

viloyatlardan    Susye-  Kesh  SHahrizabiz,  Fumu-Zarafshon    vohasidagi    hozirgi 

Kattaqo‗rg‗on    yaqinidagi    Kushoniya,  YUni-Toshkent,  Gi-Buxoro,  YUegyan 

esa  Urgench  shahri    va    viloyatlari  bilan    tenglashtiriladi

2

.  SHu  ma‘noda 



S.P.Tolstov    tadqiqotlarida  ishlatilgan  ―Qang‗  madaniyati‖,―Qanha-Xorazm‖, 

―Muqaddas  Qanxa‖,  yoki  ―Qang‗yuy    madaniyati‖    tushunchalarin    ko‗proq  

Xorazm  tarixiy  geografik  hududi  sifatida  tushunish  maqsadga  muvofiqdir. 

  Qang‗  hoqonlari  mamlakatni    bir    nechta    viloyatlarga    bo‗lib  

boshqarganlar,  viloyat    boshliqlari    hoqonlarga    yaqin    kishilardan,  ularning  

qavm-qarindoshlari,  yirik    urug‗-qabila    boshliqlaridan    tayinlangan.  Ammo, 

markazdan    uzoq    turgan    qang‗larga    tobe    erlarda    tashkil    topgan    viloyat  

boshliqlari    o‗sha    erdagi    mahalliy    zadogonlar    yoki    sulola    vakillaridan  

tayinlangan.  CHunki    bu    erdagi    xalq    va  erli    ma‘muriyat    nomigagina  

qang‗larga    itoatda    bo‗lib,  ularga    boj    to‗laganlar.  Ichki    siyosatda,  ehtimol 

                                                           

1

Шониѐзов К.Ш.Қанғ давлати ва қанғлилар.Т.Фан,1990.34б. 



2

Ўша асрда.41б. 




 

11 


tashqi  siyoatda  ham  mustaqil  bo‗lganlar. Ana  shu  xususiyat  Xorazm  uchun  

ham    xos    bo‗lgan.  CHunki    mil.avv.  IV  asrdan    milodning    dastlabki  

asrlarigacha    bo‗lgan    Xorazm    moddiy    va    ma‘naviy    madaniyatida    boshqa  

hududlardan    farq    qiluvchi    an‘analar    saqlanib    qoladi.  Salavkiylar    davlatiga  

barham  berilishi, Parfiya  va YUnon-Baqtriya  podsholigining  tashkil  topishi  

bilan    bog‗liq    siyosiy    jarayonlarda    Xorazmning    tutgan    mavqei    yuzasidan  

ham    bevosita    yozma    ma‘lumotlar    deyarli    yo‗q.  Fikrimizcha,    Xorazm  

avvalgidek, bu  siyosiy  jarayonlarda  faol  bo‗lib, aftidan  Xorazm  Arshakiylar  

sulolasining  hokimiyatga    kelishida    ham        ma‘lum    darajada    rol    o‗ynaydi. 

CHunki,  Turkmaniston    hududlaridagi    dasht    qabilalarining    salavkiylarga  

qarshi    kurashida    faqat    shimoliy    hududlardagina    yordam    olish    imkoniyati  

mavjud  bo‗lgan. Strabon  Arshakiylar  saltanatiga  asos  solgan  ―parnlar-daxlar  

Meotida  (Orol  dengizi)  ning  narigi    tomonida    istiqomat    qiluvchi    dahlar  

o‗lkasidan‖,  ya‘ni    Xorazmning  orqasidagi  quyi    Sirdaryo  rayonlaridan    kelib  

chiqqanligi  to‗g‗risida  yozib  qoldirgan

1



  Abu  Rayxon  Beruniy    keltirgan    ma‘lumotlarga    ko‗ra    Arshakiylar    o‗z  

nasl-nasablarini  Xusravning  afsonaviy  o‗g‗li – Arsh (Arshak) orqali  Siyovush 

bilan   bog‗laydilar.Bundan   shuni  xulosa   qilish  mumkinki,  Arshakiylar   bilan  

Xorazm    siyovushlari    xonadoni    o‗rtasida    qandaydir    sulolaviy    qarindoshlik  

yoki  yaqinlik  bo‗lgan.S.P.Tolstovning  fikricha  Parfiya  arshakiylar  sulolasi, 

Xorazm    Siyovushiylarining  avlodidan  bo‗lishi  mumkin.  Xorazmning  qadimgi 

davrga  mansub  shaharlar  to‗g‗risida  Abu  Rayxon  Beruniyning  ―Geodeziya‖ 

asarida  ham  keltirilgan,  asarda  ―Ular  (Xorazmliklar)  daryoning  o‗ng  va  so‗l 

sohili  hududlarida  300  dan  ziyod  qishloqlar  va  shaharlar  qurganlar,  ularning 

xarobalari  hozirgi  kunga  qadar  saqlanib  kelmoqda

2

‖,  deb  qayd  etgan.  Buyuk 



mutafakkirning  bu  ma‘lumotlari  S.P.Tolstovga  Xorazm  vohasida  tarixiy 

obidalarda  keng  miqiyosda  arxeologik  qazish  ishlarini  olib  borishga  manba 

bo‗lib xizmat qilgan.

  

 



                                                           

1

Страбон География.В 17книгах Пер.Г.А.Стратановского. М.,Наука,1964.XI,9 



2

Абу Райхон Беруний. Геодезия. М.,Наука,1963.С.67. 




 

12 



Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish