Hududining antik davr shaharsozligi madaniyati


 Xorazm   antik davri arxeologik yodgorliklarning o‘rganilishi



Download 0,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/13
Sana31.12.2021
Hajmi0,95 Mb.
#206364
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bog'liq
quyi amudaryo ong qirgogi hududining antik davr shaharsozligi madaniyati (2)

1.2 Xorazm   antik davri arxeologik yodgorliklarning o‘rganilishi. 

  Xorazm  vohasida  O‗rta  Osiyoning  eng  katta  daryosi  Amu  deltasi 

joylashgan. Bu o‗zan juda ham keng bo‗lib, ellik ming kvadrat kilometrga yaqin 

maydonni ishg‗ol qilib yotadi. Uning shimoli-g‗arbida Ustyurt tepaligi, sharqda 

Sulton  Uvays  tog‗i  hamda  Qizilqum,  janubda  va  janubiy-g‗arbda  Qoraqum 

sahrolari o‗rab olgan. 

Amudaryo  deltasi  butun  Evroosiyoda  eng  katta  bo‗lib,  Volga  deltasiga 

nisbatan  uch  yarim  hissa,  qadimgi  Nil  deltasiga  nisbatan  ikki  hissa  ko‗proq 

maydonni egallaydi. Delta tuprog‗i unumli bo‗lib, dehqonchilik uchun juda ham 

qulay


1

Antik davr Xorazm vohasining ancha rivojlangan davri hisoblanib, biz buni 



yozma va arxeologik materiallar asosida ko‗rishimiz mumkin.    

       XX  asrning  30  yillariga  qadar  Xorazm  vohasida  antik  davrga  oid 

tarixiy  obidalarda  arxeologik  qazish  ishlari  olib  borilmasdan  asosan 

yodgorliklarning o‗rta asr madaniy qatlamlari o‗rganilgan xolos. 

Qadimgi 

Xorazmda 

shahar-davlatchilik 

tarixining 

o‗rganilish 

tarixshunosligini ikki bosqichga ajratish mumkin. 

   I-Bosqich yozma manbalardagi ma‘lumotlar bo‗lib, XX asrning 30 yillari 

o‗rtalarigacha; 

   II-Bosqich  esa  XX  asrning  30  yil  o‗rtalaridan  hozirgi  kungacha  bo‗lgan 

tarixiy jarayonni qamrab olgan. 

      Birinchi  bosqichda  Xorazm  vohasi  tarixiga  oid  ma‘lumotlar  Avesto, 

yunon  va  rim,  ahamoniylar,  Xitoy  yozma  manbalari,  arab  sayyohlari  va 

geogarflari,  Al-Xorazmiy,  Abu  Rayxon  Beruniy  asarlari,  rus  tadqiqotchilari 

asarlaridagi ma‘lumotlarni qamrab olgan

2



Ikkinchi  bosqichda  o‗zbek  va  rus  tadqiqotchilarining  Xorazm  vohasida 



muntazam  ravishda  arxeologik  izlanishlarining  olib  borilishi  natijasida  olingan 

ashyolar  asosiy  manba  vazifasini  bajargan.  Xorazm  yodgorliklarini  arxeologik 

                                                           

1

Исо Жобборов. Антик маданият ва маънавият хазинаси.Т.,Ўзбекистон,1999.15б. 



2

Толстов С.П.Новые материалы  по истории культуры древнего Хорезма.ВДИ №2,1946.С.50-55.  




 

13 


jihatdan  o‗rganish  XX  asrning  30-yillari  o‗rtalaridan  boshlanadi  va  bu  ish 

hozirgacha  davom  etmoqda.  Tadqiqotda  Xorazm  vohasining  qadimgi  davri 

qal‘alarining  arxeologik  jihatdan  o‗rganilishi  tarixi  to‗rt  bosqichga  bo‗lish 

mumkin:  urish  davrigacha  (1936-1940)  olib  borilgan  tadqiqotlar;  urishdan 

keyingi    davrda  (1945-1958)  olib  borilgan  tadqiqotlar;  1959-1990  yillarda  olib 

borilgan  tadqiqotlar  va  mustaqillik  yillarida  olib  borilayotgan  tadqiqotlar

1



Xorazm  yodgorliklarini  tadqiq  qilishning  birinchi  va  keyingi  bosqichlari 



akademik YA.G‗.G‗ulomov, S.P.Tolstov va yana ko‗plab arxeologlarning nomi, 

hamda  Xorazm  arxeologiya  ekspeditsiyasi  faoliyati  bilan  bog‗liq.Xorazm 

vohasidagi tarixiy obidalarni har tomonlama chuqur ilmiy asosda o‗rganish 1936 

yilda  Xorazm  arxeologiya-etnografiya  ekspeditsiyasining  tashkil  etilishi 

munosabati  jonlanib  ketdi.1936-1937  yillari  Xorazm  vahosida  birinchi  o‗zbek 

arxeologlari  YAhyo  G‗ulomov  va  T.Mirg‗iyosovlarning  ekspeditsiyasi Mang‗it 

qishlog‗i yaqinida Qubatov tepaligidan milodiy I ming yilligi o‗rtalariga mansub 

bo‗lgan  zardushtiy  qabristonini  topib,  birinchi  marta  qadimiy  islomga  qadar 

Xorazm yodgorligiga duch keladilar, Geolog Arxangelskiy Xorazmning qadimgi 

sug‗oriladigan  hududida  Jonbosqa‘la,  Tuproqqal‘a,  Qizilqal‘a,  Bozorqqal‘a, 

Guldursin  qal‘alari  to‗g‗risida  ma‘lumot  berib,  ularni  xaritaga  joylashtirgan, 

lekin  arxeologik  tadqiqiqotlar  olib  borilmagan.  1937  yildan  boshlab  Xorazm 

vohasida  professor  S.P.Tolstov  boshchiligida  Xorazm  arxeologik-etnografik 

ekspeditsiyasi xodimlari Guldursin qal‘ada dastlabki qazish ishlarini olib bordi. 

SHu  ekspeditsiyaning  ilmiy  xodimi  A.Terenojkin  1937  yili  Qoraqalpog‗iston 

Respublikasi Beruniy va To‗rtkul tumanlarida arxeologik tekshiruv ishlarini olib 

bordi.  Uning  fikricha,  Kat  qal‘asining  qadimgi  bo‗lagi  bo‗lgan  Pilqal‘a  o‗ziga 

xos qurilishga ega bo‗lib, milodiy III-IV asrlarda vujudga kelgan

2

. Ekspeditsiya 



1940  yilda  o‗zining  asosiy  ish  hududida  –  Amudaryoning  o‗ng  sohilidagi 

qadimgi  sug‗orma  erlarida  qazish  va  qidirish  ishlarini  olib  bordi.  1938  yilda 

Tuproqqal‘a shahristoni tekshirildi, u erda so‗nggi  antik Xorazm qal‘asi ilk bor 

                                                           

1

Ходжаниязов Ғ.Х.Қадимги Хоразм мудофаа иншоатлари.Т.,Ўзбекистон,2007.22б. 



2

Тереножкин А.И. Археологические разведки в Хорезме.СА.М.,1940.-Вып.VI.-С.170. 




 

14 


aniqlandi.  SHu  yili  ekspeditsiyaning  qidiruv  bo‗limi  tomonidan  Tuproq,  Pil 

qal‘a  qo‗rg‗onlarida  arxeologik  kuzatuv  ishlari  olib  borildi,  sopol  idish 

qoldiqlari  asosida  taxminiy  sanalari  belgilandi.  Antik  yodgorliklardan 

Qo‗yqirilganqal‘a,  Qo‗rg‗oshinqal‘a,  Bozorqal‘a,  Jonbosqal‘a,  Qizilqal‘a, 

Tuproqqal‘a,  Katta  va  Kichik  Qirqqiz,  Anqaqal‘a,  Qo‗ziqirilganqal‘a 

tekshirildi

1



Qoraqalpog‗istonning  janubiy-sharqiy  hududidagi  boshqa 



yodgorliklarining sxemasi chizildi. 

S.P.Tolstov miloddan avvalgi VIII-VII asrlar va antik davrda  Xorazmdagi 

yirik  suvg‗orish    kanallarning  mavjudligini,  qudratli  markaziy  davlat  siyosati 

bilan bog‗lab, shu hududda  davlat tashkiloti bo‗lmaganda bunday yirik va uzun 

kanallarni  qazib  va  ularni  saqlab  bo‗lmasdi  deb  to‗g‗ri  xulosaga  kelganligini 

qayd qilishimiz lozim

2

.  


Urushgacha  bo‗lgan  davrda  olib  borilgan  ishlar  yakuni  S.P.  Tolstovning 

―Qadimgi  Xorazm  ‖monagrafiyasida  berildi(M.,1948).  Hozirgi  mezonlarga 

ko‗ra juda kam bo‗lgan arxeologik material asosida Xorazm tarixi eng qadimgi 

zamonlardan o‗rta asrlargacha davrlashtirib berildi. Antik Xorazm yodgorliklari  

tarixiga  ayni  shu  kitobda  birinchi  darajali  ahamiyat  qaratildi  va  mudofaa 

inshootlarining  tarixiy  sharhi  hamda  tasnifi  keltirildi.  Antik  Xorazm 

yodgorliklarini o‗rganish to‗rt davrga bo‗linadi: 

1) uy-joy devorlari bo‗lgan shahriston madaniyati (mil.avv.VI-IV asrlar). 2) 

―Qanxa‖ madaniyati (mil.avv.IV asr -mil.I asr).    

3) ―kushonlar‖ madaniyati (mil.II-III asrlar). 

 4) ―kushon-afrig‗‖ o‗tish madaniyati (mil.III-V asrlar)

3



YUqorida  keltirilgan  yodgorliklarni  arxeologik  o‗rganish  bosqichlari 

yildan-yilga    ko‗lami  kengayib  boradi.  Olimlarimiz  tomonidan  antik  davrning 

o‗zi  ham  alohida  davrlashtirilishi,  bu  albatta  o‗rganishda  bir  qancha 

qulayliklarni    yaratdi.  SHu  o‗rinda  bu  hududda  tadqiqot  ishlari  olib  borib 

Xorazm  tarixining  yoritilishiga  o‗z  hissasini  qo‗shgan  olimlar  va  ularning 

                                                           

1

 Ходжаниязов Ғ.Х.Қадимги Хоразм мудофаа иншоатлари.Т.,Ўзбекистон,2007.23-24б.



 

2

 Толстов С.П. Древности Южного Хорезма.М.,Наука,1948.С.341.



 

3

 Ходжаниязов Ғ.Х.Қадимги Хоразм мудофаа иншоатлари.Т.,Ўзбекистон, 2007.25б. 



 


 

15 


xizmatlari  haqida  ham  to‗xtaladigan  bo‗lsak.  A.I.Terenojkin  Quyi  Amudaryo 

havzasida  arxeologik  qidiruv  ishlarini  olib  borib,qadimgi  davrga  mansub 

Jonbosqal‘a, 

Tuproqqal‘a, 

Qo‗yqirilganqal‘a 

yodgorliklari 

to‗g‗risida 

ma‘lumotlar beradi

1

.  


 S.P.  Tolstov  o‗zining  tadqiqotlari  natijasini  bir  qator  ilmiy  adabiyotlarda 

nashr qilish bilan Xorazm tarixini yoritishda alohida o‗rin egalladi

2

.  


YA.G‗ulomov  tadqiqotlari  qadimgi  Xorazmda  sug‗orilish  madaniyati, 

Xorazm  qishloq  va  shaharlarini,etnik  jarayonlar,  davlatchilik  masalalari 

arxeologik ashyolar va yozma manbalardagi ma‘lumotlar asosida keng ko‗lamli 

tarzda yoritgan

3

. Xorazmning sug‗orilish tarixi bilan bog‗liq keyingi tadqiqotlar 



B.V.  Andrianov  ishlarida  chuqur  o‗z  aksini  topdi

4

.    YU.A.  Rapoport  Xorazm 



ekspeditsiyasi  o‗z  faoliyatini  to‗xtatgach,  e‘lon  qilinmagan  materiallar  asosida 

quyi  Amudaryo  havzasida  ilk  davlatchilik  va  urbanistik  jarayonlarga  oid  qator 

ishlarni  e‘lon  qildi

5

.  Amudaryoning  o‗ng  sohillari  yodgorliklaridan  biri 



Tuproqqal‘ada  E.E.Nerazik ham tadqiqot ishlarini olib borib, milodiy III-asrga 

oid  yangi  ashyolarni  topib  o‗rgandi

6

.  B.I.  Vaynberg  qadimgi  Xorazm  tangalari 



haqida  asar  yaratdi

7

.  Ushbu  monografiyada  Xorazmning  mil.  avv.  II  asrdan 



milodiy  IX  asrlargacha  bo‗lgan  ijtimoiy-siyosiy  tarixi  numizmatik  materiallar 

asosida yangicha talqin qilindi.  

Xorazmning  qadimgi  tarixini  yangi  ma‘lumotlar  bilan  boyitishga  V.N. 

YAgodin, M. Mambetullaev, G. Xodjaniyazov, E. Bijanov, YU.P. Manilov kabi 

mahalliy  arxeologlar  ham  o‗zlarining  salmoqli  hissalarini  qo‗shdilar.  V.N. 

YAgodinning ilmiy ishlari keng qamrovli bo‗lib, istiqlol yillarida olim qadimgi 

                                                           

1

 Тереножкин  А.И. Археогические  разветки в Хорезме СА,№ 6 1940 г.



 

2

 С.П.Толстов Последам древнохорезмийской цивилизации М.,Наука,1948г. 



 

3

 Я.Ғуломов Хоразмнинг суғорилиш тарихи. Т.,Фан,1956 й. 



 

4

 Андрианов Б.В. Проблема происхождения ирригационного земледелия и современные археологические 



исследования.1968. С. 16–25; Ўша муаллиф. Древние оросительные системы Приаралья. М., 1969. 

5

 Рапопорт Ю.А. Краткий очерк истории древнего Хорезма // Приаралье в древности и средневековье.М., 



1998.С.28–39;  Ўша  муаллиф.  Хорезм  в  древности  //  В  низовьях  Окса  и  Яксарта.  Образы  древнего 

Приаралья.  М., 2000. С.15–68. 

6

 Е.Е.Неразик Сельское жилище в Хорезме (I-XIVвв) из истории жилища и Семиь Археолого-



этеографические очерки ТХАЭЭТ-IX.М.,Наука.1976г. 

7

 Вайнберг. Б.И. Монеты древнего Хорезма. М., Наука, 1977. 



 


 

16 


Xorazm  shaharsozligi  va  ilk  davlatchiligi  tarixining  qator  jihatlariga 

bag‗ishlangan ishlarini e‘lon qildi.  

XX  asrning  80-yillaridan  boshlab  janubiy  Xorazmda  keng  ko‗lamda 

arxeologik tadqiqot ishlarini olib borayotgan tadqiqotchilar G. Xodjaniyazov va 

 

S.Bolelov  qadimgi  Xorazmning  antik  davr  yodgorliklarini  o‗rganish 



ishiga  katta  hissa  qo‗shdilar  va  qadimgi  Xorazm  shaharsozligi  va  moddiy 

madaniyatiga oid boy arxeologik ma‘lumotlarni qo‗lga kiritdilar.  

Mazkur  adabiyotlardagi  ma‘lumotlarni  tahlil  qilish  orqali  Amudaryoning 

o‗ng  sohilidagi  sug‗orish  sistemalari  hamda  yodgorliklardagi  o‗ziga  hoslikni 

ko‗rish mumkin. 

  YUqorida  Xorazmning  davrlashtirilgan  antik  davrini  keltirdik  va  shu 

asosda  antik  davrning  o‗ziga  xos  rivojlangan  davri,  bu  kangyular  ta‘siridagi 

antik davr va kushonlar ta‘siridagi antik davr hisoblanadi. Biz buni yodgorliklar 

misolida o‗rganishimiz mumkin.  

1938-1939 

yillarda 

S.P. 


Tolstov 

boshchiligidagi 

ekspeditsiya 

Jonbasqal‘ada,  1951-1957  yillarda  Qo‗yqirilganqal‘ada  o‗z  ishlarini  olib  bordi 

va  mil.avv.  IV-I  asrlarga  tegishli  ekanligi  aniqlandi,  hamda  topilgan 

materiallarda kangyuylar ta‘siri seziladi.  

Katta  va  kichik  Qirqqiz  qal‘alari  dehqonchilik  hududlarini  himoya  qilish 

uchun  strarategik    punktdagi  chegara  qal‘a  sifatida  barpo  etilgan. 

G‗.Xodjaniyazov shaharni qazish vaqtida qo‗lga kiritilgan sopol ma‘lumotlariga 

suyanib, yodgorlikning qurilish sanasini mil.avv. IV-III asrlar bilan belgilaydi

1



Xorazmning  eng  go‗zal  yodgorligi,  eramizning  dastlabki  asriga  tegishli 



ya‘ni  kushonlar  gornizoni  hisoblangan,  Ayozqal‘a  kompleksining  dastlabki 

arxeologik  xarakteristikasi  1941  yilda  S.P.Tolstov  tomonidan  beriladi.  Xalq 

afsonasida bu qal‘a qahramonining nomi bilan Qirqqiz qal‘asida o‗zining qirqta 

dugonasi  bilan  birga  istiqomat  qiluvchi  malikaning  visoliga  etishmoq  uchun 

kurashgan qul Ayoz nomi bilan bog‗lanadi

2

.  



                                                           

1

Ходжаниязов Ғ.Қадимги Хоразм мудофаа иншоатлари.Т.,2007.30-31б. 



2

 Толстов С.П. Қадимги Хоразм маданиятини излаб.Т.,Фан,1964.29б.

 



 

17 


Janubiy  Qoraqalpog‗istonning  ―qadimiy  sug‗orma  erlari‖da  to‗rtta 

yodgorlik topilgan. Bulardan uchtasi antik yodgorlik: 

1. 

Milodiy I-II asrlariga mansub Ayozqal‘a-3dagi katta bino; 



2. 

Ayozqal‘a-3 yaqinidagi miodiy II asrga oid dehqon qo‗rg‗oni; 

3. 

Qadimgi  Xorazmning  ilk  qo‗rg‗onlaridan  biri  –―qadimgi  sug‗orma 



erlar‖ning eng sharqiy chegarasida joylashgan Jonbosqal‘a xarobalari

1

.  



1940 yil urushdan avvalgi qazishmalar olib borilgan oxirgi yil bo‗lib,  1939 

yilda topilgan neolit davri makoni Jonbosqal‘a-4 ni qazishga, katta Tuproqqal‘a 

qadimiy shahrini dastlabki qazish va o‗lchash ishlari bilan yakunlandi. 

Dastlabki  to‗rt  yil  davomida  dala  sharoitida  olib    borilgan  ishlar  vaqtida 

to‗plangan  materiallar  juda  ko‗p  bo‗lib,  1500  kilometrdan  ortiq  masofada  olib 

borilgan ishlar natijasida 400 tacha yangi yodgorliklar toptldi, shulardan 14 tasi 

ozmi-ko‗pmi intensiv ravishda qazib ko‗rilgan

2

.  



  1945 yili Jonbos-4 makonidagi qazishma ishlari tamomlanib, Jonbosqal‘a 

atroflarida  neolit  va  bronza  davriga  oid  juda  ko‗p  yangi  makonlar  topilgan, 

Tuproqqal‘ada  yangi    ishlar  olib  borildi  hamda  ma‘lum    mashrut  bo‗ylab 

Qoraqalpog‗istonning shimoliy sharqiga razvetka uyushtirildi.  

Jonbosqal‘a  tepaligining  janub  tomonida  yassi  qum  pastekisligi  bor, 

pasttekislik janubdan sharqqa tamon cho‗zilib ketgan taqirlar bilan tugagan. Bu 

erda uchib turgan qumlar bag‗rida Xorazm ibtidoiy madaniyatiga oid juda ko‗p 

makonlar mavjud, 1945 yilda ―Jonbos‖ degan umumiy nom ostida 18 ta shunday 

makon  topilgan.  Bu  makonlarning  o‗rganilishi  1939  yildan  boshlab  va  undan 

keyingi yillarda davom etadi. 

1946 yil iyulida antik davrga mansub ulkan Tuproqqal‘a qadimiy shaharida 

qazish ishlari avj olib, uch mavsumda 1938, 1940 va 1945 yillarda o‗tkazilgan. 

Arxeologlar  Tuproqqa‘a  qazishmalarini  yanada  kengroq  olib  bordilar.  Bu 

yodgorlikni  tekshirish  yuzasidan  olib  borilgan  ishlarga  asoslanib,  Tuproqqal‘a 

milodiy III-IV asrlariga tegishli ekanligi aniqlandi

3

.  



                                                           

1

 Толстов С.П. Қадимги Хоразм маданиятини излаб.Т.,Фан,1964. 41б.



 

2

 Ўша асрда 42б.



 

3

Толстов С.П.Қадимги Хоразм маданиятини излаб.Т.,1964.28б. 




 

18 


         XX asrning birinchi choragidagi arxeologik ishlar natijasida qasrning 

anchagina  qismi  qazib  ochildi.  Keyingi  qazishmalar  tufayli  ko‗pgina  yangi  va 

kutilmagan  kashfiyotlar  qilinishi  mumkin  bo‗lsada,  qilingan  ishlarning  o‗ziyoq 

yodgorlikning  xarakteri  to‗g‗risida  ma‘lum  tasavvurga  ega  bo‗lish  imkonini 

beradi.  SHundan  keyin  Tuproqqal‘ada  qazishma  ishlari  to  1950  yilga  qadar 

davom etib, saroy binosi to‗liq qazib ochildi. Milodiy III va IV asrlari oralig‗ida 

o‗tgan Xorazmshohlarga mansub arxivni topilishi muhim ahamiyatga egadir

1

.  



So‗nggi  kushon  davriga  tegishli  Kat  qal‘asi  haqidagi  muhim  tarixiy 

ma‘lumotlar  YA.G‗ulomovning  ―Xorazmning  sug‗orilish  tarixi‖  asarida 

berilgan. 

O‗rta asrining yirik tarixchi geografi, sayyoh Ibn Havqal: ―SHahar qal‘a va 

qo‗rg‗ondan iborat edi. Uning o‗rtasida Jardur kanali kesib o‗tar edi. Bozorlari 

obod, savdo-sotiq qizg‗in edi‖, deb yozgan.  

  Ammo  S.P.Tolsovning  mil.avv.  birinchi  asr  oxirlarida  Xorazm  qudratli 

kushon    imperiyasiga  kiradi  degan  xulosasi  o‗z  tasdiqini topmadi.  Xorazmning 

Kushon  davriga  oid  tarixi  juda  xam  noaniq.  Ammo  bu  davrda  Xorazmda 

kushonlar  tangasi  uchrashiga  qaraganda  Xorazm  Kushon  imperasi  tarkibiga 

kirgan  deb  faraz  qilingan.  Xozir  milodning  birinchi  asrlariga  oid  Xorazm 

tangalari  ma‘lum  bo‗lib,  bu  o‗z  navbatida  Xorazm  mustaqil  davlat 

bo‗lganligining belgisidir.  

Lekin  kushonlar  imperiyasi  davrida  din,  arxektura  va  san‘at  sohasida  ro‗y 

bergan  o‗zgarishlar  Xorazm  madaniyatiga  xam  ta‘sir  etadi.  SHuningdek, 

qadimgi  Baqtriya  (Termiz  yaqinidagi  Ayritom  yodgorligi),  Toxariston 

(Surxondaryo  viloyati  Angor  tumanidagi  Bolaliktepa  yodgorligi)  madaniyati 

xam  Gandxara  san‘ati  an‘analarining  bevosita  ta‘siri  ostida  taraqiy  qilgan. 

Natijada Xorazmda uchraydigan kushon davri haykalchalaridagi kiyim va

   


bezaklariga  Gandxar  san‘atining  ta‘siri  sezilib  turadi.  YAngi  tipdagi 

                                                           

1

Исо Жоборов. Антик маданият ва маънавият хазинаси.Т.,Ўзбекистон.199.93б. 




 

19 


haykalchalar  hind  kiyimlaridagiday  ochiq  bo‗lib,  bu  hol  uning  budda  obrazlari 

bilan bog‗liq ekanligini ko‗rsatadi

1

.  


Xorazm 

arxeologiya 

–  etnografiya  ekspeditsiyasining  topografik 

tekshiruvlar  bo‗limi  xodimi  B.V.Andrianov  tomonidan  1956  yilda  sug‗orish 

inshootlari  bo‗yicha  olib  borilgan  tadqiqotlar  jarayonida  Beruniy  tumanidagi 

Ozod  jamoa  xo‗jaligining  shimoliy-sharqidagi  baland  qizilqum  barxanlari 

orasida  Oqchaxon  yodgorligi  ochilib,topografik  xaritaga  tushirildi  va  antik 

davriga  oid  baholandi.  Arxeolog  G‗.Xodjaniyazov  1982  va1985  yillari 

Oqchaxon qal‘asida qisqa mudatli tadqiqot ishlarini o‗tqazdi.Natijada qal‘aning 

mil.avv.IV-III  asrlardan  milodiy  III-IV  asrlargacha  aholi  yashagan  inshoot 

ekanligi,  uning  ikki  qismdan  iboratligi,  o‗sha  davrdagi  eng  katta  qal‘a 

bo‗lganligini aniqladi

2

.  


     

 Zero,  mamlakatimiz  mustaqillikka  erishishi  sharofati  bilan  bu 

borada  chet  ellik  olimlar  bilan  hamkorlik  ishlari  uchun  keng  yo‗l  ochildi. 

So‗nggi    o‗n    yildan  ortiq  davr  ichida  o‗zbekistonlik  olimlarning  AQSH, 

Fransiya,  YAponiya,  Rossiya,  Germaniya  kabi  o‗nlab  xorijiy  davlatlar 

mutaxassislari  bilan  birgalikda  olib  borayotgan  tadqiqoq  ishlari  bunga  dalil 

bo‗ladi.O‗zbekiston  Fanlar  Akademiyasining  Qoraqalpog‗iston  bo‗limi  Tarix, 

arxeologiya  va  etnografiya  instituti  bilan  Avstraliyaning  Sidney  universiteti 

olimlari  hamkorlikda  Beruniy  tumani  Toshxirmon  vahosida  olib  borayotgan 

ishlar ham xalqaro xamkorlikning bir ko‗rinishidir. 

Professor  V.N.YAgodin  va  professor  A.Betslar  rahbarligidagi  bu 

ekspeditsiya  tomonidan  olib  borilgan  tadqiqot  ishlari  natijasida  Oqchaxon 

qal‘aning miloddan oldingi IV-III asrlarda Xorzm vohasidagi eng katta shahari 

ekanligi  to‗g‗risidagi yuqorida aytilgan fikrlar to‗la tasdiqlandi

3



SHuningdek,  bu  masala  2000  yilning  oktyabr  oyida  Qoraqapog‗iston 



Respublikasi  Ellikqal‘a  tumani  Bo‗ston  shahrida  va  Beruniy  tumanida 

                                                           

1

 Исо Жобборов Фанга бағишланган умр.Т.,Фан,1987.20б.



 

2

Андрианов Б.В. Древние орасительные системы Приаралья.М.,Наука,1969.С.135. 



3

Ягодин, Беттс, Ходжаниязов и др., 2006-Ягодин В., Беттс А., Ходжаниязов Г., Кидд Ф., Амиров Ш., 

Искендерова А. Археологические исследования на городище Казахлыяткан(Ахшахан).//Археологические 

исследования в Узбекистане 2004-2005годы.Т.,Фан.  

 



 

20 


o‗tqazilgan 

―Jahon 


madaniyat 

tarixi 


tizimida 

Qadimiy 


Xorazm 

sivilizatsiyasining  o‗rni‖  mavzusidagi  xalqaro  simpoziumida  va  ―Qadimiy 

Toshxirmon  vohasi  arxeologiyasi‖  dala  seminarida  V.N.YAgodin  va 

G‗.Xodjaniyazovlar  tomonidan  bayon  etildi.  Muhokamada  qatnashgan 

simpozium  ishtirokchilaridan    O‗zR  FA    Arxeologiya  institutining  direktori, 

professor 

SHirinov, 

fransiyalik 

P.Lerish 

,t.f.n. 


K.Abdullaevlar  

Oqchaxonqal‘aning mil.avv. IV-III asrlar - mil. IV asr boshlaridagi  Xorazmning 

poytaxti bo‗lganligini ta‘kidladilar.  

   Xulosa o‗rnida shuni aytish mumkinki, Xorazm vohasida keng miqiyosda 

olib  borilgan  arxeologik  tadqiqotlar  natijasida  to‗plangan  va  O‗zbekiston 

Respublikasi  mustaqillikka  erishgandan  keyingi  davrda  arxeologik  guruhlar 

tomonidan  olib  borilgan  tadqiqotlar  natijasida  miloddan  avvalgi  IV  milodiy  IV 

asrlarga  mansub  arxeologik  ashyolar,    bugungi  kunda  antik  davr  tarixini  yangi 

ma‘lumotlar  bilan  boyitmoqda  hamda  jamiyatning  ijtimoiy  –  iqtisodiy  va 

madaniy  rivojlanish  jarayonini,  tarixiy-siyosiy  harbiy  vaziyatni,  tarixiy 

jarayonlar  oqibatida  vujudga  kelgan  mudofaa  inshootlari  hamda  shaharsozlik 

madaniyati tarixini o‗rganishda muhim manba hisoblanadi.  

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 




 

21 



Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish