I laboratoriya ishlarining mavzusi 1 laboratoriya ishi bir fazali bir yarim davrli to ‘ g ‘ rilash sxemasi tadqiqoti

III. Ishning bajarilish tartibi: 
1. Laboratoriya stendi sxemasi bilan tanishish. 
2. Bir fazali bir yarim davrli to‘g‘irlash sxemasini yig‘ish. 
3. Utarmoq va Ud qiymatlarini olish; yuklanish toki va
to‘g‘irlash koeffitsientini hisoblash. 
IV. Laboratoriya ishini bajarish uchun uslubiy ko
‘
rsatmalar: 
Hisobot quyidagi qismlardan iborat bo‘lishi kerak: 
1. Laboratoriya qurilmasining sxemasi; 
2. Bir fazali bir yarim davrli to‘g‘irlash shemasining tok va kuchlanish
diagrammalari; 
3. Tajribada olingan elektr ko‘rsatkichlarning jadvali.
1 - jadval 
U
tarmoq
(V) 
U
d 
(V) 
I
d 
(A) 
R
d 
(Om) 
 
Nazorat savollari: 
1. Diodga ta'rif bering. 
2. Diodning ishlash asosini tushuntirib bering. 
3. Diodning asosiy tavsiflarini aytib bering. 
4. Yarim o‘tkazgichli diodlarning ishlatish sohalarini aytib bering. 
 
 
2 - LABORATORIYA ISHI 
SIG
‘
IM FILTRLI BIR FAZALI BIR YARIM DAVRLI TO‘G‘IRLASH 
SXEMASI TADQIQOTI. 
 
I. Ishdan maqsad
: 
Talabalarga sig‘im filtrli bir fazali bir yarim davrli to‘g‘irlash sxemasining 
ishlash asoslarini o‘rgatish. 
II. Nazariy qism: 
To‘g‘rilangan kuchlanishning egri chiziqli tavsifi, sinusoidal o‘zgaruvchan 
tok kuchlanishining musbat qismlaridan tashkil topgan bo‘lib, o‘zgarmas va 
o‘zgaruvchan tashkil etuvchilariga ega. O‘zgarmas tok kuchlanishi iste'molchilari 
uchun to‘g‘rilangan kuchlanish va toklarda o‘zgaruvchan tashkil etuvchining 
bo‘lishi ilash jarayonida noqulayliklarga olib keladi (kuchlanish va tok 
qiymatlarining qo‘llanish vaqti oralig‘ida bir xil bo‘lmasligi, quvvat isrofilarining 
oshishi va h.k.). To‘g‘rilangan kuchlanishning o‘zgaruvchan tashkil etuvchisi Up 
kuchlanishni tepkili o‘zgarishiga sabab bo‘ladi va qo`shimcha quvvat isroflarini 
yuzaga keltiradi. Hamda ba'zi hollarda esa yuqori chastotali xalaqitlarni hosil 

---

3 
qiladi. Shuning uchun iloji boricha iste'molchi kirishidagi kuchlanish tavsifida 
tepkili o‘zgarishlarni cheklashga harakat qilinadi. Bunga erishish uchun 
to‘g‘rilagichning chiqish qisqichlari bilan yuklanish zanjirining kirish qismi 
qisqichlari orasiga filtr vazifasini bajaruvchi qo‘shimcha bo‘g‘in ulash bilan 
amalga oshiriladi. Filtrlarning eng soddasi, bu RC yuklanish qarshiligiga parallel 
ulanadigan kondensator bo‘ladi (2 - rasm). Kondensator filtr vazifasini bajarishida 
yuklanish qarshiligi RC dan bir necha marta katta bo‘lgan kichik sig‘im
qarshiligini 
C

1
ni R
d
ga parallel ulaganimizda, kondensator to‘g‘rilagich 
zanjirida ma'lum miqdorda tokning sig‘imli tashkil etuvchisini hosil qiladi. 
2 - rasm. Sig‘im filtrli bir fazali bir yarim davrli to‘g‘irlash sxemasi 
Bu tok to‘g‘rilagichda va unga parallel ulangan qarshiliklarda qo‘shimcha 
kuchlanish pasayishini yuzaga keltiradi va bu o‘z navbatida chiqish kuchlanishi Ud 
ning siliqlanishiga olib keladi.
Ko‘pgina hollarda to‘g‘rilangan kuchlanishni silliqlash maqsadida yuklanish 
qarshiligiga ma'lum L induktivlikka ega ketma-ket ulangan reaktiv qarshilikdan 
foydalaniladi. Induktivlikning ma'lum qiymatlarida reaktiv qarshilik
L
X
L


da 
o‘zgarmas tok kuchlanishining o‘zgaruvchan tashkil etuvchisining ma'lum mos 
qismi yo‘qotiladi. Induktivlik mustaqil ravishda yoki sig‘im bilan birgalikda G 
ko`rinishdagi filtr tarzda bajarishi mumkin. Iste'molchining talabiga ko‘ra, filtr 
tanlash va uning elementlarini hisoblash uchun quyidagilarni bilish zarur: 
a) kuchlanishning tepkili tavsifida ustun keluvchi o‘zgaruvchan 
kuchlanishning u yoki bu garmonik tashkil etuvchisining amplitudasi va chastotasi; 
b) filtr chiqishidagi tepkilikning talab qilinadigan cheklanish darajasi
(iste'molchining kirish qisqichlaridagi). 
Tepkililikning asosiy chastotasi 
1
f
, to‘g‘rilangan kuchlanish tavsifi 
o‘zgaruvchan tashkil etuvchisining bir davr ichida qaytarilishi bilan aniqlanadi. 
Umuman olganda uning qiymati ta'minot tarmog‘i kuchlanishi chastotasidan 
m
marta katta bo‘ladi (
mf
f

1
).
Birinchi garmonik tashkil etuvchisining amplitudasining to‘g‘rilangan 
kuchlanishning o‘rtacha qiymati Ud ga nisbati tepkili koeffitsient deb ataladi.
Fazalar soni 
m
bo‘lganida to‘g‘rilagich chiqishidagi bu koeffitsient (filtrning
kirishida) quyidagiga teng bo‘ladi: 
).
1
,
/(
2
/
2
1
max
11
1



m
U
U
d
d
Iste'molchi ruxsat etadigan tepkili koeffitsient (filtrdan chiqishdagi): 
.
/
2
max
11
2
d
U
U
d

R 
V 
Tp 
U
1 
С 

---

4 
Uning qiymati iste'molchining turiga va ish rejimiga qarab beriladi. 
To‘g‘rilagich chiqishidagi tepkili koeffitsientning berilgan iste'molchi uchun 
ruxsat etilgan tepkili koeffitsientiga nisbati filtrning silliqlash koeffitsienti deb 
ataladi:
.
/
2
1
d
d
s
