Ishlab chiqarishda boshqaruv” fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi “ Industrial va innovatsion iqtisodiyot” fanidan

_{ } (18)
bunda:
Aym — bo’shatib olingan (qo’shimcha jalb etilgan) aylan­ma mablag’lar summasi;
C1 — hisobot davrida sotilgan mahsulot summasi;
K— tahlil silinayotgan davrdagi kunlar soni;
Ayma — aylanma mablag’larning hisobot davri kunlaridagi aylanishi;
Aymas — aylanma mablag’larning asos davri kunlaridagi aylanishi.
Aylanma mablag’lardan foydalanish samaratsorligi ko’rsatkichlariga juda ko’p omillar ta’sir etadi. Ularning asosiylari quyidagilardir:

• 
  mahsulot hajmining ko’payishi;
  
• 
  aylanma mablag’lar tuzilishining yaxshilanishi;
  
• 
  aylanma mablag’larni belgilangan me’yorlar darajasiga yetkazish;
  
• 
  debitorlik va kreditorlik qarzlarini kamaytirish;
  

chiqarilayotgan mahsulotga talabni o’rganishning yaxshilanishi;
haridorlar va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblarning yaxshilanishi kabilar.
Aylanma mablag’lar aylanish tezligiga ta’sir qiluvchi birinchi guruh omillarga mahsulot hajmi, aylanma mablag’larning o’rtacha yillik qiymati, ularning tarkibiy tuzilishi kabilar kiradi. Biz bu yerda sotilgan mahsulot hajmi va aylanma mablag’lar o’rtacha qiymatining o’zgarishi aylanma mablag’lar samaradorligining o’zgarishiga ta’sir ko’rsatishini aniglash usulini ko’rib chiqamiz.
Buning uchun aylanma mablag’lar aylanishining kunlarda ifodalangan formulasidan foydalanish zarur.
_{ } (19)
bunda:
Aymayl — aylanma mablag’lar summasi aylanishi;
Aymo’s — aylanma mablag’lar o’rtacha yillik summasi;
T — mahsulot sotishdan keladigan tushum;
K— davrdagi kunlar soni (360).
Aylanib turgan o’z mablag’lari summasi (Ayum) o’z mablag’larning qancha qismi aylanib turganligini ko’rsatadi. Xalqaro amaliyotda uni odatda “ishchi sarmoya” deb atashadi.
Uni aniglash uchun o’z mablag’larining butun summasidan uzoq muddatli aktivlarda, ya’ni asosiy aktivlarda turgan o’z mablag’lari summasini ayirib tashlash kerak. Biroq, asosiy mablag’lar va solilgan sarmoyalarda uzoq muddatli qarzlar va kreditlar bo’lishi mumkinligi tufayli, hisobash chog’ida ularni ham nazarda tutish lozim.
Shunday qilib, aylanib turgan o’z mablag’lari summa­sini aniglash uchun “O’z mablag’lari manbalari” degan balans passivining 1-bo’limi yakunidan (390-satr) “Uzoq muddatli aktivlar” degan balans aktivining 1-bo’limi yakunini (110-satr) ayirib tashlash hamda uzoq muddatli aktivlardagi “Uzoq muddatli kreditlar” summasini qo’shish kerak. Bu quyidagi formula bilan aniqlanadi: