Iv-семестр мавзулари ХI-ХV асрларда Англия


Англия XV асрда. “Кизил ва



Download 163,34 Kb.
bet3/22
Sana23.06.2022
Hajmi163,34 Kb.
#695293
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22
Bog'liq
урта аср 2 ярим маърузалари

Англия XV асрда. “Кизил ва Ок гуллар” уруши.
Янги дворянларнинг шаклланиши. Англия ижтимоий гарихининг

  1. асрдаги мух,им жихатларидан бири, унда жентрилар, яъни “янги дворянлар” тоифасининг шаклланиши эди. Янги дворянлар XV асрнинг иккинчи ярмидан анъанавий, лордларга купрок моддий манфаат олишга тусик булган муносабатлардан воз кеча бошлайдилар. Янги дворянлар иктисодий фаолиятининг асосини ерни юкори рентага ижарага бериш ёки ёлланма ишчилар мехнатидан фойдаланиб, узи хужалик юритиши ташкил килади. Натижада, зодагонлар турли йуллар билан дехконларнинг ижарага олган ерларини кайтаришга интила бошлайдилар. Янги дворянлар тоифасига майда ва урта ер эгаларидан ташкари, шахарликлар (бойиб кетган савдогарлар, цех усталари, хукукшунослар, амалдорлар) хам кирган. Шахарлик янги дворянларнинг хусусиятли жихаги, янги ер эгаларининг уз фаолиятини савдо-тижорат ва хизмат курсатиш билан кушиб олиб боришида эди. Уларнинг асосий максади фойда куриш булганидан дворян - женгри бир пайтнинг узида хам лорд, хам ижарачи, кема эгаси, мовутчи-савдогар, заргар, нотариус булиши мумкин эди. Жёнтрининг пайдо булиши Англиянинг иктисодий тараккиёти эхтиёжларидан келиб чиккан эди. Лекин янги дворянлар тоифаси факат

  2. асрда узул-кесил шаклланади.

XV асрда иктисодий юксалиш. Инглиз иктисодиётидаги XV асрдаги юксалиш факат киШлокда эмас, шахарда хам кузатилади. Кишлок хужалигида чорвачилик, айникса унинг куйчилик сохаси ривожланади. Айни пайтдан, кишлокларда мовут тукиш кенг таркалади. Мовутчиликнинг муваффакиятлари, жун нархини ошириб, куйчиликни кишлок хужалигининг энг сердаромад сохасига айлантиради. Дехкончиликда узига тук дехконлар хужалиги тобора юксалиб, улар Узларининг камбагал кушнилари ерларини хам сотиб олишдан ташкари, лордлардан ижарага кушимча ер майдонлари хам олишган. Кишлокда мулкйй табакаланишнинг тобора кучайиши кам ерли ёки ерсиз дехконларни аксари узини хунармандчиликка багишлашига ёки ёлланма ишчига айланишига олиб келади.
Ушбу жараёнлар XV асрда шахарларда хам содир булиб, цехларни бошкариш кам сонли бойиб кетган усталар кулига утади. Бундай хунармандлар устахонасида халфа ва шогирдлар мехнат килиб, узлари купрок тижорат, савдо-сотик билан шугулланган. Мавжуд шароитда халфаларнинг устага айланиши хам мураккаблашиб, уларнинг купчилиги ёлланма ишчиларга айлана боради.
Денгиз ортида савдо килиш учун илк савдо компаниялари вужудга келади, Шу хилдаги компаниялардан бирини “ишбилармон савдогарлар” тузиб, кейинчалик уларнинг кул остида, дастлаб, жун савдоси, сунг мовут сотиш хам жамланади.
Феодал дворянлар тоифаси инкирози. Ер эгалиги тузумининг инкирози эски дворянлар тоифасининг катга кисмини камбагаллаштнра боради. Аник белгиланган пул рентасига утиш манорлар даромацини кескин кискартиради. Колаверса, юз йиллик урушдаги муваффакиятсизлик дворянларни талончилик имкониятидан махрум этади. Натижада, йирик ер эгачари учун факат ягона восита, у хам булса, соликлардан кирол хазинасига тушган даромадларга ёндашиш колади. Бунинг учун кирол хизматига утиш ёки очикчасига боскинчилик оркали эришиш мумкин эди. Шу тарика, Англияда феодаллар гурухдари орасида кирол тахти ва унинг даромадлари учун кураш бошланади.
XV асрда Англияда, олдинги даврдаги курашдан фаркдирок, феодаллар кирол хокимиятини чеклаш эмас, балки у билан боглик имтиёз ва даромадларни узлаштиришга интилганлар. Лордлар узларшш аввалгидек ер-мулк эвазига хизмат киладиган вассаллар эмас, шартномада курсатилган маош ёки махсулот эвазига хизмат киладиган амалдорлар, садокатли кишилар билан куршайдилар. Уларнинг ёрдамида магнатлар суд жараёнларини тухтатар, юзликлар ва графликлардаги йигинларни таркатиб юборар ёки парламентга уз номзодларини утказишга интилар эдилар. Магнатлар судьяликка ва кирол маъмуриятининг бошка бугинларига уз кишиларини жойлаштирарди. Уларнинг рухсатисиз солик йигнб булмас, номдор жиноятчини ушлаш эса мушкул иш эди. Аввалги пайтлардагидек йултусарлик, бозорларга, кишлокдарга хужу мл ар ва талончиликлар кундалик холга айланади.
Ланкястерлар сулоласи бошкаруви. Плантегенетлар сулоласинн инглиз тахтида 1399-йили Ланкастерлар хонадони вакили алмаштиради. Кирол Ричард П улдирилганидан сунг, тахтга Генрих IV Ланкастер (1399- 1413-йй.) сайланади. Сулоланинг кейинги вакили Генрих V даврида (1413- 1422-йй.) Англия узининг юз йиллик урушлардаги сунгги, лекин узок давом этмаган галабасига эришади. Шундан сунг, тахтдга хали бир ёшга тулмаган Генрих VI (1422-1461-йй.) утказилиб, мамлакатни сарой аёнлари гурухдари беаёв талай бошлайди.
Лекин замонлар узгарган, мамлакатда дехконлар карамлиги йуколиб, шахар ва кишлокларда бозор иктисодиёги куртаклари пайдо булган, улар эса зуравонликка асосланган хукук билан келишиб яшашни истамас эди. Шу тарика, янги дворянлар кишлокдаги узига гук дехконлар, оксоколлар ва бошкаларнинг иттифокчиларига айланади. Кирол саройининг сиёсатидан норози булган ахолининг бу гурухлари 1450 йили Жек Кед бошчилигидаги кузголонни куллайдилар. Кузголончилар манифестида уларнинг дастурлари акс этиб, унда соликларни камайтириш, уни йигувчи амалдорлар узбошим ч ;ui и 1'ига чек куйиш, кирол амалдорлари порахурлигини, сайловлардаги тайзикларни тухтатиш, киролнинг олчок маслахатчиларини саройдан четлатиш талаб килинган. Кузголонни бошкаришда янги дворянлар ва бой шахарликлар иштироки, унинг дастури мазмунидан хам куринади. Ижтимоий талаблардан бири “ишчи конунларини” бекор килиш булган. Лондон кузголончиларга дарвозаларини очади. Аммо кузголончилар кирол маслахатчиларини йукотиб, шахар бойларининг ховлилари, дуконларига угиши билан, шахар хокимлиги Тауэр харбий гарнизони жангчилари кумагида кузголончиларни пойтахгдан суриб чикаради,
“Кизил ва Ок гуллар” уруши. Англиядаги XV асрнинг урталаридаги сиёсий ва ижтимоий зиддиятлар жамиятнинг икки гурухга булинишига олиб келади. Ланкастерлар гербида - кизил, Йоркларникида эса ок атиргул расми туширилгани сабабли, улар ургасидаги урушлар “Кизил ва Ок гуллар уруши”номини олади. Тожу тахт учун 30 йилга чузилган бу урушларнинг биринчи жанги 1455-йилда булиб утади. Урушда мухолиф сулолаларнинг энг кудратли аъзолари, муайян сиёсий гояни химоя килиш эмас, балки узларининг саройдаги мавкеини мустахкамлашга интиладидилар. Уларнинг хар бири у3ракиблари ер-мулкларини эгаллашга, талончилик. зуравонлик йули бклан бойишга интилган. Зодагонларнинг купчилиги муайян даврларда кимнинг кули баланд келиши. кимдан купрок, манфаат булишига караб, гох У гох бу томонга 5?тиб урушган. Йорклар вакили Эдуард Щ1461-1481-йй.) гахтга келиб ланкастерларни катл этиш. ер-мулкларни мусодара килишга зур беради. Айни пайтдан, Англияда денгизчиликни юксалтиришга, мовут тукиш сохасини ривожпантиришга хам эътибор каратилади. Парламентдан солик олиш учун рухсат сурамаслик учун Эдуард IV савдогарлардан карз олар, божларни оширар, кирол хомийлиги учун “инъомлар” олишга интиларди. Унинг улимидан сунг, тахгга ёш Эдуард V келиб, у уз кироллигини амакиси Ричард хомийлигида бошлайди. Лекин куп утмай, хомий кирол ва унинг укасини Тауэрга ташлаб, катл эттириб, узи Ричард III (1483-1485- йй.) номи билан тахтни эгаллайди. Ричард тахтда хар кандай йуллар билан мустахкамланиб олишга интилади. Лекин киролга карши баронлар мухолифати шаклланиб, уни Ланкастерлар вакили Генрих Тюдор бошкаради.' 'Хал килувчи жанг 1485-йилнинг 22-август куни Босворт якинида булиб, унда Ричард III енгилиб халок булади. Генрих Тюдор кирол деб эълон килинганидан сунг, Йорклар сулоласи маликаси Эдуард IV нинг кизига уйланиб, сулолавий урушларга чек куяди. Унинг янги гербига хар икки атиргул акси туш нр ил ад и. Генрих VII асос солган Тюдорлар сулоласи Англияни 1485-1603-йилларда бошкаради.
Англияда XV аср охирига келиб, факат сиёсий юксалишгина эмас, инглиз миллатининг шаклланишида хам сезиларли ютукларга эришилади. Ундан аввалрок, XIV асрда (Лондон шеваси асосида) умуминглиз тили вужудса келади.



Download 163,34 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish