Iv-семестр мавзулари ХI-ХV асрларда Англия


Кишлокнинг пул-товар муносабатларига тортилиши.Францияда сиёсий таркоклик



Download 163,34 Kb.
bet5/22
Sana23.06.2022
Hajmi163,34 Kb.
#695293
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22
Bog'liq
урта аср 2 ярим маърузалари

Кишлокнинг пул-товар муносабатларига тортилиши.Францияда сиёсий таркоклик.
Пул-товар муносабатларининг кишлокка таъсири. ХИ-ХШ асрларда Франция кишлокдари хаёти иктисодий кучли шахарлар таъсирида юксалади. Бу эса, махсулот солигининг жуда тез орада пул рентаси билан алмашипувига олиб келади. Кишлок хужалик махсулотларини бочорга. чикаришда асосий шахе дехкон булган. Ушбу давр иктисодиётининг энг мухим хусусиятларидан бири кишлокнинг бозор оркали шахар билан алока боглаши эди.
Юкоридаги узгаришлар окибатида, XII аерданок карам дехконларни тулов эвазига озодликка чикариш бошланади. Илгариги сервлар Францияда шахеий карамликни ифодаловчи туртга асосий мажбурият: “мархумнинг кули” хукуки (ёки меросга эгалик тулови); никох тулови (сеньор мулкидан четга турмушга берилгани ёки уйлантиргани учун махсус “формарьяж” тулови); эркин талья тулаш ва “шеваж” деб номланган жонбоши соликпаридан халос булмоги лозим эди. Айни пайтда, ер феодал мулки булиб, ундан фойдалангани учун дехкон пул солиги (ценз) тулагани сабабли, цензитарий деб аталса, ери цензива деб номланган. Бу турдаги солик микдори белгиланган микдорда булган. Дехкон уз ижара ерини гаровга куйиши ёки сотиши хам мумкин эди. Агар ер бошка кишига утса, сеънор кушимча тулов олар эди. Дехкон мажбуриятларидан сеньорга суд карамлиги колсада, эркин кишилар (вилланлар) сифатида, сеньор суди кароридан норози булса, кирол судига аппеляция беришлари мумкин эди.
Сиёсий таркоклик ва марказлаштириш омиллари. Францияда хам марказлаштириш жараёнларидан аввал, кирол хокимиятининг заифлашуви ва сиёсий таркокдик булган. Катор сабабларга кура, Франция киролининг жамиятда тутган мавкеи XII аерга кадар огир кечган. XII асрда Капетинглар домени Сена ва Луара дарёлари хавзасида жойлашган булиб, уни Нормандия, Бургундия, Бретань герцогликлари ва Шампань графлиги куршаб турарди. Франциядаги вассаллик тизимининг узига хослиги шундаки, кирол факат узининг бевосита вассаллари ёрдамига таяниши мумкин эди. Францияда монархия Англия, Швеция ва Кастилиядаги сингари, таяниши мумкин булган эркин дехконлар тоифаси хам булмаган. Кирол хокимияти заиф булган мамлакатда икки элатнинг (жанубий лангедок ва шимолий лангедойль) мавжудлиги хам сиёсий таркокликни кучайтирган. Шунга карамасдан, Францияда давлатни марказлаштириш жараёни айни шимолда бошланади.
Бу жараённинг мухим омилларидан бири - шахарларнинг вужудга келиши, тараккиёти, пул-товар муносабатларининг ривожланиши булади. Бу эса мамлакат сиёсий бирлашувининг зарур шарти - иктисодий бирликнинг амалга ошишига имконият яратади. Шахдрлар тараккиёти жамиятда янги ижтимоий куч - кирол хокимиятини кучайишидан манфаатдор, у оркали феодаллар узбошимчалигини тугатиб, савдо-сотик учун кулай шароит яратилишига умидвор шахарликлар тоифасининг шаклланишига олиб келади.
Францияда кирол хокимияти ва шахарларнинг сиёсий иттифоки вужудга келади. Бу кирол хокимиятини ижтимоий жихатдан тор мухолифлар - йирик феодаллар сиёсий кучларига карши курашиши шароитида мухим, хал килувчи ахамият касб этади. Кмрол Людовик IX нинг (1226-1270-йй.) углига угитларида шахарликлар билан иттифокни асрашни, айни ана шу куч монархия хавсизлигини таъминлаши мумкинлиги хакида васият килгани бежиз булмаган .
Марказлаштиришнинг бошка бир омили феодаллар тоифаси орасида кучлар мувозанатидаги узгаришлар булди. Дехкон хужаликлари, мустакиллигининг усиши, уларнинг ижтимоий мавкеини яхшиланиши, дехконлар каршилигининг кучайиши билан, уларга нисбатан ноиктисодий мажбурий мехнат ва туловлар сиёсатининг утказилишини мураккаблаштира боради. Феодаллар кирол хокимияти теварагида жипслашишга мажбур булишади. Кдрол кушинида ва тобора кенгайиб бораётган давлат девонида хизмат килишдан кушимча даромад хам бунга ундаган. Айникса, етарлича моддий маблаглар ва ноиктисодий мажбурлаш воситаларига эга булмаган кичик ва урта феодаллар кучли кирол хокимиятидан манфаатдор эдилар. Марказлаштириш сиёсати ракиблари уз сиёсий мустакиллиги, ахоли устидан хокимияти ва ундан олинадиган даромадини йукотишни истамаган йирик феодаллар булишган. К,ирол хокимияти жамиятда баркарор тартибни таъминловчи сифатида гох У> гох бу сеньорлар гурухини куллаб, улар орасидаги зиддиятлардан узининг кудратини ошириш учун фойдаланган.
Кирол доменининг юксалиши. Давлатни марказлаштириш жараён кийинчиликлар билан, бир неча боскичда амалга оширилади. Франция кироллари XII аср охирига кадар уз доменларидаги хокимиятларини мустахкамлаш муаммосини хал этадилар. Шунинг учун марказлаштириш икки боскичда: дастлаб вилоятларни, сунг умумдавлат ташкилотларини шакллантиришга каратилади.

  1. аср бошлари кирол хокимиятининг кучайишида хал килувчи давр булади. Людовик VI (1108-1137-йй.) ва унинг канцлери - аббат Сугерий кирол доменидаги узбошимча сеньорлар: Монтлери, Пюиза, Томас де Марллар каршилигини синдирадилар. Уларнинг касрлари киролнинг кушини томонидан эгалланиб, вайрон килинади. Людовик VII (1137-1180- йй.) уз доменини кенгайтира бошлаб, Бурж ва Санс шахарларини кушиб олади. У Аквитания герцогининг кизи Алеонорага уйланиши орк,али мамлакат жанубига хдм уз таъсирини утказади. Аммо куп угмай Алеонора ажрашиб, Анжу графи Генрих Ппантагентга кайта турмушга ч и кади. Генрих 1154-йили инглиз тахтига утирганида, юкорида келтирилган вокеалар Англия ва Франция уртасидаги муносабатларни мураккаб кечиши сабабларидан бирига айланади.

Филипп II Август (1180-1223-йй.) бошкаруви давомида кирол домени сезиларли даражада кенгаяди. У Франциянинг асосий ракиби инглиз хиролига карши курашни бошлайди. Генрих II Плантегент даврида Англиянинг Европадаги мулклари кескин купайиб, унга: Анжу, Мэн, Турень, Нормандия, Пуату ва Алеонорага уйланганидан сунг Аквитания хам кирган. Унинг Франциядаги мулклари француз кироли доменидан катта булган. Уткир сиёсатчи ва дипломат Филипп II инглиз киролининг вассаллик мажбуриятларини бузганидан фойдаланиб, унга карши кураш бошлайди. Бу борада Филипп Англиянинг Ричард I дан кейинги кироли Иоанн II Ерсиз (1199-1216-йй.) билан курашда муваффакиятга эришади. У Плантагентларнинг Франциядаги ер-мулкларини мусодара килади. 1202- 1204-йиллари Филипп II “инглиз тожининг марвариди” хисобланган Нормандияни тортиб олади. Франция ва Англия орасидаги уруш китьа даражасидаги можарога айланиб, император Оттон IV, Фландрия графи ва бошка катор йирик зодагонлар Иоанн II томонини олганлар. Лекин 1214- йили Ларош о Муан ва Бувинэ жангларида Филипп II кушини инглизлар лашкарини тор-мор этади. Бу даврда киролга уз домени шахарлари ва дехконлари катта ёрдам берадилар. Филипп II шахарларга бежиз куплаб комуна ёрликдари бермаган ва улар архивларда сакланган.
Альбигой урушлари. Кирол доменининг кейинги усиши ХШ аср бошларига кадар деярлик мустакил яшаган жанубий вилоятлар хисобига булади. Айни пайтда, жанубда вужудга келган вазият, уни кирол доменига уларга кушиб олишга имкон беради.
Жанубдаги зиддиятлар, шахарларнинг иктисодий юксалиши, уларнинг сиёсий мустакиллиги сабабли, вужудга келади. Бу жараён XII асрнинг 40-йилларида гоявий кураш - вальденслар ва кагарлар дахрийлиги тарзида намоён булади. Дахрийлик харакати кенг туе олган Альби шахри бу харакатнинг “альбигой дахрийлиги” номини олишига асос булган. Тез орада харакат феодалларга ва католик черковига карши оммавий халк харакатига айланади.
Шахарликлар ва дехконлар альбигойчилик харакатининг асосини ташкил килишган. Аммо харакатга рицарлар ва зодагонларнинг бир кисми хам кушил'ган. Тулуза графи Раймонд альбигойчиларни ёкдагани маълум. Имтиёзли тоифа вакилларининг дахрийликни куллаши сиёсий хокимиятга эришиш, черковнинг ер-мулкларига эгалик килиш максадлари билан изохданган. Уларнинг бу борадаги фаолияти католик черкови, капетинглар билан сиёсий иттифокда булиши шароитида жанубдаги сиёсий мустакилликни саклаб колhuiистаги хам булган. Мухими, жанубдаги харакатлар бу жараёнга кирол хокимиятининг аралашишига кулай бадана яратади. Папа Иннокентий III 12.09-йили альбигойчиларга карши шимолий француз рицарларининг салиб юришларини ташкил килишга эришади. Салибчиларга Симон де Монфор йулбошчилик килади. Салибчилар 1213- йили Мюрэ жангида хал килувчи галабага эригаадилар. Безье шахри катгик жанглардан сунг олинади. Аммо Раймонд Тулузский Тулуза, Ним, Бохер ва Каркассон шахарларини кулида саклаб колади. Симон де Монфор халок булганидан сунг, курашга Франция кироли Людовик VIII нинг узи киришади. Муваффакиятли урушлардан сунг (1224 ва 1226-йиллари), кирол Тулуза графлигини уз доменига кушиб, 1229-йили Урта Ер денгизи сохилидаги ерларни хам эгаллайди. Аль5игойчиларнинг сунгги таянчи - Монтсегюр калъаси 10 ойлик камалдан су иг, 1244-йили олиниб, унда колган 200 дахрий катл этилади. Лекин Аквитания Англия хукмдорлари кулида колади.
Урушлардан катга талофат курган жануб шахарлари, куп утмай, яна узларини унглаб оладилар.
Давлат бошкаруви ХШ асрда. ХШ асрнинг иккинчи ярмидан кирол доменининг янада кенгайиши, умумдавлат бошкарув ташкилотларининг тузилиши билан мустахкамланади. Унинг асоси кирол феодал куриясидан усиб чиккан марказий ташкилотлар булади. Улар олий бошкарув органи-кирол кенгаши, Париж парламента (олий суд) ва молия бошкармаси-хисоб палатасидан ташкил топган. Давлат маъмурияти тараккиётининг асосий йуналиши амалдорларни махсус маълумотли, хизмати учун давлатдан маош оладиган амалдорлар - легистлар билан алмаштириш булган. Кирол кенгашига унинг хузуридаги доимий ташкилот сифатида, хукмдорга якин йирик зодагонлар, шахзодалар, шунингдек легистлар кирган. Домен алохида маъмурий округларга булиниб, уларга аввалги кирол ер-мулклари бошкарувчилари - преволар етакчилик килган. Округлар нисбатан йирик бирликлар: шимолда - баляжлар, жанубда - сенешалларга булинган. Уларни бошкарган бальяж ва сенешаллар амалдорлар сифатида маъмурий, суд ва харбий хокимиятга эга булганлар. Баляж ва снешалларни йирик сеньорлардан танлаган кирол уларни узининг сиёсий иттифокчиларига айлантиришга интилган.
Сайланишга асосланган кирол хокимияти меросийга айлана боради. Капетинглар сулоласи вакиллари меросийлик тамойили жорий этишни киролнинг хаётлигида ворисга тож кийдириш оркали амалга оширишга интиладилар. Эндиликда, давлат киролнинг хусусий мулки сифатида ворислар орасида таксимланиши ёки кайеи бирига инъом этилиши таъкикданади. Домен кирол хонадонининг доимий мулкига айлантирилади. Кирол конунлар жорий этувчига айланади. Кирол хокимиятининг мукаддаслиги ва давлатга хошшик тушунчалари шаклланади.
Ички бошкарувга оид энг мухим ислохотлар Людовик IX (1226-1270- йй.) бошкаруви пайтида утказштади. Кирол доменида сеньорлик судида кенг кулланилган удум - суд мусобакапари (можарони мухолиф томонлар вакиллари орасида жанг мусобакаси сифатида хал этиш) таъкикланади. Мураккаб ишларни кироллик судларига утказиш имконияти вужудга келади. Сеньориал ёки шахарми хар кандай суд карори устидан кирол судига аппеляция бериш хукуки эълон килинади. Париж парламента мамлакат олий судига айланади. Энг огир, жумладан, жиноий ишлар факат кироллик судларида куриладиган булади. Киролнинг уз доменида узаро урушларни, бошка худудларда эса дастлабки 40 кун ичида урушнинг бошланишини таъкикиаши (“киролнинг 40 куни” тадбири) мамлакатда феодал урушларини чекланишига олиб келади. Бу муддат ичида гомонлардан кучсизроги киролга мурожаат этиши мумкин эди.
Кирол доменида ягона пул тизимини жорий этилиши, хукмдор тангаларини бутун мамлакатда, махаллий сеньорлар пули каторида утиши хукуки белгиланади. Натижада, кирол пули маълум вактдан сунг, мамлакатда мавжуд 40 га якин пулларни муамаладан суриб чикаради. Кирол пуллари кумуш ва олтин микдори куп булгани туфайли, ташки савдода хам етакчи уринга чикади. Ушбу тадбир мамлакатнинг иктисодий бирлигини таъминлашга хизмат килади.
“Авлиё” тахаллусини олган кирол “христиан хукмдор”нинг идеап сиймоси талабларига жавоб беришга интилиб, уз пировард максадлари мамлакат ичида ва ташкарисида тинчлик ва адолат урнатиши эканлигини эълон килади. Людовик ГХ 7- ва 8- салиб юришлари “ташкилотчиси” сифатида “гайридинларга” карши юришлардан ташкари, Европадаги кушнилари билан тинчлик урнатади. Кирол Арагон хукмдори билан шартнома гузиб, Франция жанубида осойишталик урнатса, 1259 йили Англия кироли билан шартнома имзолайди. Англия кироли Генрих III Гиенда хокимиятини саклаб колиш учун Людовик IX га содикдик касамёдини келтиради. Европадаги можароларни тинч йул билан хал этиш учун Людовик бир неча бор хакамлик, воситачилик хам килади.
Людовик IX даврини Франция тарихининг “олтин асри” деб номлаганлар.

Download 163,34 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish