М у н д а р и ж а I боб. Металларнинг кристалл тузилиши ва кристалланиш поцесси


Жуда осон суюқланадиган қотишмаларнинг химиявий таркиби



Download 1,12 Mb.
bet211/216
Sana22.04.2022
Hajmi1,12 Mb.
#574862
1   ...   208   209   210   211   212   213   214   215   216
Bog'liq
А.С.Тўрахонов 24.09.2021 й

Жуда осон суюқланадиган қотишмаларнинг химиявий таркиби



Қотишманинг маркаси

Элементлар миқдори. % хисобида

Bi

РЬ

Sn

Cd

In

Л145
Л141


Л130
Л96
Л68
Л47




20,0


5,0
50,0
50,0
44,7



32,0
30,0


30,0
31,25
25,0
22,6

49,8
50,0


52,0
18,75
12,5
8,3

18,2


13,0

12,5
8,3






19,1

Эслатма. 1. Маркадаги Л харфи жуда осон суюқланувчи қотишмани,
Л царфидан кейинги рацамлар эса котишманинг суюцланиш температурасини
билдиради,
2. Жуда осон суюқланувчи қотишмаларнинг хаммаси эвтектик қотишмалар
булгани учун уларнинг суюқланиш температураси узгармасдир


9-§. ТИТАН ВА УНИНГ ҚОТИШМАЛАРИ

Титан. Тоза титан 1725°С да суюқланадиган, 3000°С дан юқори температурада қайнайдиган, солиштирма оғирлиги 4,54 га тенг ялтироқ металл булиб, Д. И. Менделеев элементлар даврий системасининг IV группасида туради (тартиб номери 22).


Титан икки хил аллотропик шакл узгаришда булиши мумкин: 882°С температурадан пастда а-титан холида, 882°С дан юқори температурада эса р- титан ҳолида булади.
а- титаннинг кристалл панжараси атомлари зич жойлашгай гексагонал панжара булиб, параметрлари а — 2,9504 А, с = 4,6833 А, р- титаннинг кристалл панжараси хажми марказлашган куб булиб, унинг параметри а .= 3,30:65 >Ai Титан атомининг радиуси 1,45 А га баравардир.
Титаннинг солиштирма электр каршилиги р = 5,5 - 10-7 ом м (0,55 ом-мм2/м), чизиқли кенгайиш коэффициенти а ==8*8 • 10-6, уртача солиштирма иссиқлик сиғими. 5821,2 кж/кг - град (0Г1386 кал/г-град) га тенг.
Титан 1791 йилда кащф этилган булса хам, у техникада нисбатан янги металлар қаторига киритилади, чунки бирмунча тоза титан 1910 йилда химик Хантер томонидан ажратиб олинди, саноатда титан ишлаб чиқариш усули эса 1940 йилдагина топилди (Кролль усули).
Титаннинг айниқса эса титан билан рангдор ва нодир металлар қотишмаларининг хоссалари нихоятда юқори булганлигидан титан то- бора куп ишлаб чиқарилмоқда, Масалан, АКШда 1948 йилда 3 г, 1951 йилда 500 г; 1953 йилда 2300 т, 1955 йилда 8500 т, 1957 йилда эса 27000 т титан ишлаб чиқарилди.
Титаннинг ер пустлоғидаги запаси жизатидан олганда, бу металл сапонат ахамиятига эга, булган металлар ичида алюминий, темир ва магнийдан кейинги туртинчи уринда туради. Титаннинг запаси ер пустлоғининг:0,61% га яқйнини ташкил этади. Хозирги вақт да таркибида титан булган 60 дан: ортиқ минерал маълум, аммо таркибидаги титан микдори саноатда титан ажратиб олиш учун арзийлиган минераллар фақат < учта.- Бу минераллар рутил (ТiO2), ильменит (FeTiOs) ва титан-магнетит (FeTi03* Fes04) минералларидир. Рутил, таркибида 60% гача Ti, ильменит таркибида. 53%., гача ТiO2 :(32,%: гача Ti), титан-магнетит таркибида эса-21% ТЮ2 (12,6% гача Ti) булади.
Курамизки, таркибидаги титан миқдори энг куп булган минерал рутил:— титан (IV)- оксиддир, аммо рутил нодир рудалар жумласидан булгани учун ундан ажратиб олинадиган титан анча қимматга тушади. Ильменит ва титан-магцетит рудаларининг запаси рутил запасига қараганда кўпроқ, шу сабабли титан, асосан, ана шу рудалардан ажратиб олинади.
Титан металл кесиш станокларида яхши ишланади. У яхши болғаланади ва прокатланади. Титанни прокатлаб, тунукалар, ленталар ва, хатто, харлар (титан цорозлари) хосил қилиш мумкин.
Титаннинг коррозиябардошлиги юқори, бу жизатдан олганда у зангламас пулатдан хам устун туради. Титан атмосферада, чучук сувда, денгиз сувида-органик кислоталарда ва баъзи анорганик кислоталарда, шунингдек, утовчи ишқорларда коррозиланмайди. Титан завода 400— 600°С тача циздирилганда унинг сирти юпқа оксид пардаси билан қопланиб [қолади, бу марсда эса титаннинг шу парда остидаги қисмини коррозиланишдан сақлайди. Агар титан янада қиздирилса унда кислород эрий бошлайди. Натижада титаннинг пластиклиги пасайиб кетади. Титан хлоридгсульфат ва фторид кислоталар таъсиридагина коррозиланади.
Титаннинг денгиз сувида коррозиланмаслик хоссаси титандан кемаларнинг сиртини қоплашда фойдаланишга имкон беради. Титан кўпчлик, химиявий реагентлар таъсирига бардош берганлигидан, у химия машинасозлигида, хам ишлатилади.
Титан алюминийдан озроқ оғир, аммо унинг пухталиги алюминий пухталигига қараганда уч баравар ортиқдир. Бу хол, яъни титан солиштирма пухталигининг (мустахкамлик чегарасининг солиштирма оғирлигига нисбатининг) юқори эканлиги титанни самолётсозлик, автомобилсозлйк саноатй, бошқа транспорт воситалари ишлаб чивариш, крансозлик саноати учун ницоятда қимматли конструкцион материал қилиб
қуйди. ТГ1 (ВТ1) маркали техникавий титаннинг солиштирма пухталиги 20ХНЗА маркали пулатникидан хам юқоридир.
Рудалардан титан ажратиб олишнинг киммат тушувига қарамай, 1948 йилдан бошлаб, бизнинг мамлакатимизда хам, чет давлатларда хам титан ишлаб чиқаришнинг тез суръатлар билан ривожланаётганлигига сабаб хам ана шу.
Титанда юқорида айтиб утилган афзалликлар билан бир қаторда, баъзи камчиликлар хам бор. Масалан, титаннинг нормал эластиклик модули пулатникидан карийб икки баравар кичикдир. Бу эса бикир ва устивор конструкциялар яратишни қийинлаштиради. Бундан ташқари, тйтанда юқори температуралардагина эмас, балки нормал температурада хам ёйилувчанлик хоссаси намоён булади.
Жуда тоза титан титан (1У)-ионидни (титан тетраиодидни) вакуумда термик парчалаш йули билан, харрачаларининг улчами 0,2—3 мм булган порошок ёки ровакли масса цолидаги техникавий титан эса титан- (1У)-хлоридни (титан тетрахлоридни) нейтрал газ атмосферасида магний воситасида қайтариш йули билан олинади.
Рудалардан титан ажратиб олиш масаласи металлар технологиясининг металлургия булимига оид булганлигидан бу масалага батафсил тухталиб утирмаймиз. Шуни айтиб утамизки, техникавий титан ровакли титанни цайта суюқлантириш йули билан олинади. Ана шундай йул билан суюқлантириб олинадиган техникавий титаннинг маркалари, химиявий таркиби ва механик хоссалари 99 -жадвалда келтирилган.
99- жадвалда келтирилган титанлар ичида энг тозаси ТГОО маркали титан булиб, бу титан илмий тадқиқот мақсадларида ишлатилади. Бу жадвалдан куриниб турибдики, титан таркибидаги қушимчалар миқдо-

99- жа д в а л





Download 1,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   208   209   210   211   212   213   214   215   216




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish