Ma’ruza №9 Parazitlik, transmissiv va tabiiy manbali kasalliklarning biologik asoslari

Ma’ruza № 9 Parazitlik, transmissiv va tabiiy manbali kasalliklarning biologik asoslari

Ma’ruzaning maqsadi:
Ma’ruzada parazitologiyaning asosi – parazitlar va ularning biologiyasi, ekologiyasi, parazitizm tushunchasi, uning xillari, kasallik qo‘zg‘atuvchi parazitlar xamda ularga qarshi kurashish asoslari bayon etiladi. Mazkur ma’ruza asosida talabalar parazitologiyaga doir ilmiy atamalar va ularning moxiyatini anglab oladilar.
Tarbiyaviy maqsadi:
Bu mavzu orqali talabalar parazitlar biologiyasi, ekologiyasi, parazitizm xillari, parazitlar qo‘zg‘atadigan kasalliklar, ularni aniqlash usullari xamda bu kasalliklarning oldini olish va qarshi kurash choralarini o‘rganadilar.
Xar bir turning o‘ziga xos xususiyatlari, tuzilishi va ekologiyasi bo‘lishi tufayli xar bir shifokor odam parazitlarining tutgan o‘rnini, qaysi turga mansubligini bilishi lozim.
Ma’ruzada o‘rganiladigan savollar:

1. 
   Parazitzm – bu biologik fenomendir.
   
2. 
   Parazit xayvonlar tasnifi, parazitizmning paydo bo‘lishi.
   
3. 
   Parazit va xo‘jayin organizmlararo munosabat.
   
4. 
   Transmissiv va tabiiy manbali invazion va infeksion kasalliklar, parazitar kasalliklarga qarshi kurashning ekologik jabxalari.
   

Parazitizmning biologik asoslari


Parazitizm – biologik fenomen bo‘lib ikkita turning o‘zaro xamkorlikda yashashidir. Bunda sharoit boshqa organizmdan oziq manbai va yashash muxiti sifatida foydalanadi.
Parazitologiya – biologik fanlar komleksi bo‘lib, parazitlar biologiyasi va ekologiyasini parazitizm xillarini, parazitlar qo‘zg‘atadigan kasalliklarni xar tomonlama va organizmga patogen ta’sirini o‘rganadigan fan.
Parazitlilik biotik bog‘lanishning bir shaklidir.
Turlararo munosabatning 2 ta turi mavjud:

• 
  Antibioz – ikkita turning birga yashay olmasligi, ya’ni oziq uchun raqobat. Masalan: saprofit bakteriyalar va mog‘or zamburug‘i.
  
• 
  Simbioz – xamkorlikda yashash, 2 xil bo‘ladi:
  

1. 
   Musbat simbioz – sinergizm.
   
2. 
   Manfiy simbioz – antogi
   

Sinergizmning uch xil shakli mavjud:

1. 
   Mutualizm – o‘zaro foydali xamkorlik( odamda-ichak tayoqchalari bakteriyasi)
   
2. 
   Sinoykiya – ijaraga yashash. M: iskaptoparning kemiruvchilar inida yashashi.
   
3. 
   Kommensalizm – oziq qoldiqlari xisobiga zarar etkazmasdan yashash. M: og‘iz va ichak amyobasi.
   

Antogonizmning 2 ta shakli mavjud:

1. 
   Yirtqichlilik – oziq bog‘lanishi kuzatilib, yirtqich o‘lzasini o‘ldirib, ozio‘ manbaisi sifatida ishlatadi.
   
2. 
   Parazitizm bir tur boshqasini oziq manbai va yashash muxiti sifatida ishlatishdir.
   

Tibbiyot parazitologiyasi – odamda uchraydigan parazitlarni, ular keltirib chiqaradigan kasalliklarni va ularga qarshi kurash usullarini qrganadi.