Ma’ruza №9 Parazitlik, transmissiv va tabiiy manbali kasalliklarning biologik asoslari

Tibbiyot parazitologiyasi.
Sodda hayvonlar tipi – Protozoa;

• 
  sodda hafvonlarning 25000 turi ma’um, odamlarda 25 ta turi paraztlik qiladi;
  
• 
  bir hujayrali tuzilishga ega mustaqil organizmlar;
  
• 
  sodda hayvonlarda maxsus funksiyali organiodlar, harakat organoidlari, hazm va qisqaruvchi vakuollari bor;
  
• 
  harakat organoidlari psevdopodiyalar, xivchinlar, kiprikchalar;
  
• 
  oziqlanishi pinotsitoz va fagotsitoz yo‘l bilan boradi, oziq hazm vakuolasiga tushadi, ayrimlarida sitostomi bor;
  
• 
  qisqaruvchi vakuol osmotik bosimi va kislorod bilan ta’minlaydi;
  
• 
  ko‘payishi jinssiz va jinsiy yo‘l bilan boradi, noqulay sharoitda sista hosil qiladi;
  
• 
  tip 4 ta sinfga: Sarkodalilar(Sarcodina), hivchinlilar(Flagellata), sporalilar(Sporazoa) va kipriklilar(Ciliata) bo‘linadi.
  

Sarkodalilar(Sarcoidina) sinfi:

• 
  eng primitiv sodda hayvonlar;
  
• 
  harakterli belgisi harakat organoidi va oziqni ushlash uchun xizmat qiladigan psevdopodiylarntng borligidir;
  
• 
  yubqa membrana bilan o‘ralgan, ko‘pchiligi bir yadroli;
  
• 
  golozoy yo‘l bilan oziqlanadi, ozig‘i vakuollarda parchalanadi, qisqaruvchi vakuoli bor
  
• 
  Jinssiz yo‘l bilan ko‘payadi, noqulay sharoitda sista hosil qiladi;
  
• 
  Tibbiy nuqtai nazardan amyobalar (Amoebina) turkumi ahamiyatlari.
  

Dizenteriya amyobasi (Entoamoeba histolituca)

• 
  amyobiaz kasalligining qo‘zg‘atuvchisi;
  
• 
  yo‘g‘on ichaklarda parazitlik qiladi;
  
• 
  hamma joyda, ko‘proq issiq iqlimli mamlakatlarda tarqalgan;
  
• 
  hayotiy sikli murakkab, uchta shakli bor: sista kichik vegetativ shakl(forma magna) va to‘qima shakli.(rasm. Rivojlanish sikli)
  
• 
  invazion bosqichi 4 yadroli sista, alimentar yo‘l bilan yuqadi;
  
• 
  ichakda sista erib ketib bitta sistadan 4 ta diametri 10 – 15 mkm bo‘lgan kichik vegetativ shakl paydo bo‘ladi, ular ichakdagi oziq bilan oziqlanadi, kech qanday zarar keltirmaydi, ichakning pastki qismida sistaga aylanib, najas bilan chiqarib yuboriladi; (rasm)
  
• 
  organizm rezistentligi pasayganda, kichik vegetativ shakl(formaminuta) raziaeri kattalashadi(30 – 50 mkm) va ichak devoriga kirib, to‘qima shakliga o‘tadi va qon tomirlar jarohatlanib, qon ketadi;
  
• 
  Ko‘pchilik mualliflarning fikriga to‘qima shakl ichakga tushgani bilan eritrotsitlar bilan oziqlanmaydi;
  
• 
  ichakdagi kichik vegetativ shakl, eritrotsitlar bilan oziqlanuvchi katta vegetativ shakklga aylanadi;
  
• 
  davolanish natijasida katta vegetativ shakl. Kichik vegetativ shaklga keyin sistaga aylanadi;
  
• 
  bunday odamlar sista tashuvchi deyiladi;
  
• 
  invaziya manbai kasal odam, sistasi tashqi muhit omillariga chidamli;
  
• 
  patogen ta’siri, kasallarda qon va shilimshiq aralash ich ketadi, amyoba qon tomilar bilan jigar, miya va o‘pkaga borib yiringli absess chaqishi mumkin;
  
• 
  laboratoriya diagnstika kasal odam najasidan yirik vegetativ shakl (eritrotsitlar bilan) yoki to‘rt yadroli sista topiladi;
  
• 
  profilaktikasi shaxsiy va umumiy gigiena qoidalariga rioya qilish.
  

Ichak amyobasi(Entaamoeba coli)

• 
  yo‘g‘on ichakda parazitlik qiladi;
  
• 
  morfologik jihatdan dizenteriya amyobasiga o‘xshash;
  
• 
  vegetativ va sista shakli mavjud;
  
• 
  patagen emas, oziq qoldiqlari, bakteriya va zamburug‘lar bilan oziqlnadi;
  
• 
  farqli belgisi 8 – yadroli sistasining borligidir.(rasm ichak amyobasi)
  

Og‘iz amyobasi (entaamoeba gungibalia)

• 
  odamning og‘iz bo‘shlig‘ida parazitlik qiladi;
  
• 
  morfologik jihatdan dizenteriya amyobasiga o‘xshash, sista hosil qilinmaydi;
  
• 
  patogen ta’siri aniqlangan.