Мавлонова Р



Download 8,79 Mb.
bet14/54
Sana02.07.2022
Hajmi8,79 Mb.
#729397
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   54
Bog'liq
Ижтимоий педагогика КИТОБ

Авесто таълимотида инсон билимларга эга булиши (яъни касб- Хунарга эга булиши), адолатли булиши (яъни, инсоний булиши), ахлокдй хусусиятларга эга булиши, яъни мехрибон, камтарин, жасўр, чиройли нутцга эга, ватанпарвар кучли ирода билим соҳиби булиши зарўр эди.
Хулоса қилиб айтганда, «Авесто» да инсоннинг баркамол булиб етишишида унинг сўзи, фикри, иши бир булишлигига катта эътибор кэратилган. Бу ахлокҳй учлик энг кадимги даврлардан бошлаб ундан кейинги яратилган барча маърифий асарларга асос булиб хизмат килиб келмокда.
Ижтимоий педагогика фанининг ривожида ислом таълимотининг ўрни ва роли ахамиятлидир. Исломда таълим тарбияга катта ўрин берилган. Шу боис ислом ахлоқи бир неча асрлар мобайнида шаклланиб, к.анчадан-к.анча аждодларимиз синовидан утиб, ўзининг Хакдонийниги, хамма замонлар ва авлодлар учун мувофикдиги, кишилик жамияти манфаатларига мослиги, инсоният камолига, маънавият таракдиётига хизмат кҳшишини амалда тасдикдаган, шу туфайли даврлар синовидан эсон-омон утиб келаётган улмас бир таълимот, умумбашарий хаёт дастўри булиб келмокда.
Бу таълимот одамларни энг олижаноб инсоний фазилатлар рухида тарбиялашга хизмат кдтган холда эзгулиқ ижтимоий адолат, ўзаро


41




тотувлиқ биродарлиқ мехрибонлик каби юксак умумбашарий кддриятларни баркдрор айлаб, инсонларни жамиятда ўзларининг муносиб ўринларига эга булишларидек олижаноб вазифани бажаришларига хизмат килиб келмокда.
Ватанимизнинг, жумладан, Осиё халкдарининг шонли тарихидаги энг ёркдн саҳфалардан бири булган илк ўрта асрлар xaiyin равишда Уйгониш даври деб аталади. Чунки бу даврда илм- фан, маданият санъат, адабиёт, фалсафий диний фикрлар таракдиёти инсоният тафаккўр хазинасига кушилган катта хисса булиб, асрлар мобайнида неча-неча авлодларимизни ўзининг сермазмунлиги, универсаллиги ва инсонпарварлиги билан хайратга солиб келмокда. Хусусан, Ўзбекистоннинг бугунги мустакдллик шароитида утмиш аждодларимизнинг гоялари, намунали ишлари мухим ахамият касб этиб келмокда.
Инсон онги ва рухи учун кўрашда уларга соелом ижтимоий- рухий мухдг лозимлиги хакддаги илк гоялар XI асрда Ўрта Осиёда кенг таркдла бошлаган «Тасаввуф» таълимоти намоёндалари Ибн Сино (980-1070), Нажмиддин Кубро (1145-1221), Ахмад Яссавий (XI асрнингўрталари), Алишер Навоий (1441-1501), Носир Хисрав (1044-1088), Хожа Абдулхолиқ Биждувоний (1103-1179), Раззолий (1059-1111), асарларида кўзга ташлана борди.
Бу алломаларнинг фандаги асосий хизматлари шундаки, улар ижтимоий мухит тушунчасидан фойдаланмаган холда бу тушунчага маъно ва мохияти жихатидан яқин тўрувчи шароит, холатларнинг инсон таълим-тарбиясига таъсирини илмий асослаб бердилар.
Шарх уйгониш даврининг крмусий олими Абу Наср Форобий (873 —1037) ижтимоий хаётнинг тўрли масалаларига тухталган. Жумладан:


  • давлат тўзилиши ва уни бошқариш;

  • ижтимоий низоларнинг олдини олиш;

  • камолотга эришган ижтимоий жамоа яратиш, яъни етўқ жамоага эришиш;

  • хирс — хаваслардан тозаланиш;

  • инсон жамоасининг келиб чиҳшш ва к.

Ижтимоий педагогиканинг предмети инсоннинг мақсадли ижтимоийлашув жараёни экан, бу хакда Абу Наср Форобий хам фикр-мулохазаларини билдирганлигининг гувохи булдик. Абу Наср Форобий «Фалсафату Аристуталис» («Арасту фалсафаси») асарида кадимги юнон олимларининг инсон хакддаги фикрларини куйидагича шархлаган эди: «Инсоннинг муҳм хусусиятларидан бири


42




  • унинг ижтимоий мавжудот эканлигидир. Инсоннинг ижти- моийлашуви сунъий характер касб этиб, у шахс сифатида бошца инсонлар ўртасида шакллана олади. Агар у инсоний муносабатлардан %оли булса, ўзидаги ёвўзлик ёки х1айвоний табиатдан х,алос була олмайди». Абу Наср Форобий инсоннинг яшаши ва олий даражадаги етўқликка эришмога учун инсонлар жамоасига доимо эхгиёж сезиб яшашини таъкидлайди. Демақ инсон биоижгимоий мавжудот булиб, у бир ваҳ’нинг ўзида хам табиатга, хам ижтимоий хаётга мансубдир. Форобийнинг фикрига кўра, кишиларда тугма кусўрлар булмайди. Инсоннинг кдндай мухитда тарбия топишига унинг келгусида кэддай шахс булиб шакл.ланишига мухит катта таъсир кўрсатади.

Хулоса қилиб айтганда, Форобий педагогик таълимотининг асосида комил инсонни шакллантириш, инсоннинг ўз мохияти билан ижтимоийлиги, яъни факҳ- жамиятда, ўзаро муносабатлари жараёнида комилликка эришади, деган фалсафий кҳараш ётади.
Абу Райхон Беруний инсонни энг шарафли зот эканлигини эътироф этиб, инсон фак>ат ўзи учун яшамаслиги, у умумбашарий борлиқ эканлигини эътироф этади. Инсоннинг ижгимоийлашувида маданий алоқалар зарўр эканлигини ва инсонлар бир-бирларига ёрдам беришлари кераклигини таъкидлайди.
XV —XVI аерларда Ўрта Осиёда табиатшунос-файласуфлар, тарихчи, шоирлар ва мусаввирлар ўз ижодларида ижтимоий фанларга алохида эътибор билан қараб, табиат сирларини ўрганишга интилганлар. Булар Абдўрахмон Жомий (1414 —1492), Жалолиддин Давоний (1427 -1502), Алишер Навоий (1441—1501), Хусайн Воиз Кошифий (1440 —1505) Ўз асарларида инсон акди тафаккўри, унинг добили яти, инсоннинг алохида ахлокдй хислатлари, инсонийлик гоялари, болалар тарбиясида умуминсоний цадрият хисобланади.
Ўрта Осиё халкдари маънавий оламида, бадиий тафаккўр осмонида ёрқин нўр сочиб, учмас из крлдирган мутафаккир Абдўрахмон Жомийнинг ижтимоий-сиёсий кҳарашлари дикдатга сазовордир. Жомий хамма бир-бири билан тенг булган, эзувчи ва эзилувчи булмаган фозил жамиятни орзу килади. Унга эришиш йулларини ахтаради. Ўзбек тилининг асосчиси буюк аллома, давлат арбоби, Алишер Навоийнинг ижтимоий педагогик гоялари, юксак даражада инсонпарварлиги билан ажралиб тўради. У инсонни бутун коиногда, бу оламда энг олий мавжудод
деб хисоблаган. Болани эса оилага кувонч хам бахт келтирувчи мўқдцдас инъом сифатида уйни ёритувчи чироқ деб ҳеоблайди. Инсон ўз фарзандинигина эмас, балки келажак авлод булган барча болаларни севмоги шарт, деб ёзади шоир.


43




Улар ижтимоий ,ҳаётимизнинг барча жабҳаларига дойр ўз қарашларини билдириб утганлар. Айнан «Ижгимоий педагогика» деган атамани ўз ижодларида фойдаланмаган булсалар-да, ижтимоий Хаётимизнинг, атроф-мухитнинг инсонларга, уларнинг маънавий дунёсига таъсирини атрофлича ёритиб берганлар.
Ижтимоий педагогикага оид фикрларни жадидчилик харакати етакчилари, XX аср бошларида яшаб, ижод кдлган алломалар — Мадмудхужа Бехбудий (1874 —1919), Мунаввар крри Абдўрашидов (1878 -1931), Абдулла Авлоний (1878 — 1934), Абдўқодир Шакўрий (1875 —1943), ХД- Ниёзий (1839 —1929) ва бопҳаларнинг асарларидан хам куплаб келтириш мумкин.
Ижтимоий педагогиканинг фан сифатида вужудга келишида XX аернинг 20-30 йиллари алохида ўрин тутади. Бу даврда А. Авлоний, А. Шакўрий, Мунавар қори Абдўрашидов, XX- Ниёзий, Махмудхужа Бехбудий каби педагогларнинг фаолияти мухим ахамиятга молик. Улар аввало ижтимоий жихатдан издан чиқиб кетаётган болаларга ёрдам кўрсатишга алохида эътибор царатганлар. А Авлоний, номидаги X. Г. Чернишевский номидага болалар тажриба мактаблари ва боиҳа муассасалар ижтимоий педагогиканинг амалий манбаи булиб хиеобланган.
Бироқ, Ўзбекистонда ижтимоий педагогиканинг ривожи амалга ошмади. Бунда собиқ Иттифоқ «совет» педагогикаси ва уша давр педагогикаси ўртасида ажралиш юзага келди. Ўзоқ йиллар мобайнида ўзбек маърифатпарвар-педагоглари томонидан тупланган барча билимлар инкор этилди.
Марксист педагоглар томонидан, шу вакртача булган педагогика сохасидаги, яъни октябрь тунтаришигача булган асарларни унутиш талаб этилди. 30 йиллар охирида социализм галаба кдлганлиги эьлон кдлинди. Шу вакз'дан бошлаб ижтимоий муаммолар хакида сўқут сакдаш шарти муетахкамланди. Бу муаммолар алохида енгил хал этиладиган, «эскилик сарқити»деб бахоланди. Бу эса ўз ўрнида ижтимоий педагогикани фан сифатида ривожланишига йул бермади.
1991 йилда Ўзбекистан Республикасининг мустаь;ил давлат деб эълон кдпинйши билан педагогиканинг купгина сохаларини, шу жумладан ижтимоий педагогикани
хам ривожлантириш вазифаси куйилди.
1997 йилларда «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастўри», «Таълим тугрисида»ги Конуннинг кдбул кдлиниши билан маънавий-ахлокрй тарбиянинг самарали йулларини топиш, маънавий маданиятни ривожлантириш, шахсни фўқдро сифатида, эркин тафаккўрли шахс


44




сифатида шакллантиришнинг энг самарали йулларини яратиш максадида педагогика фан олдига таълим тизимини демократ- лаштириш ва инсонпарварлаштириш каби вазифалар куйилди. Республикамизда ижтимоий педагогиканинг илмий ва амалий сохаси эндигина шаклланмокда.
Мазкўр сохада илмий-тадк.икрт ишлари шунчалик долзарбки, бу фан буйича мамлакатимизда: «Маънавият ва маърифат мар- кази», «Оила» маркази, нодавлат хўқуматга қарашли булмаган хайрия жамгармаси «Соглом авлод учун», Ўзбекистан Респуб­ликаси халқ таълими қошидаги гоявий-сиёсий кафедралар ва бопҳалар, 2009 йилни «Қишлок тараедиёти ва фаровонлиги» йили, яъни хар бир навбатдаги йилнинг ижтимоий муаммоларнинг бирига баришланиши ва унинг анъана тусига кириши катта ахамият касб этади. Масалан:
2001 йил — «Оналар ва болалар» йили деб эълон кдлинганди. Шу муносабат билан «Усмир ва сожлом тўрмуш тарзи» деб номланган Республика методик семинари утказилиб, мактабларда «Соглом авлод тарзи» предмети киритилиб, сорлом тўрмуш тарзини шакллантирувчи ижтимоий муаммолар масалалари кўриб чикдлди.
Шунингдеқ 1998 йилни «Оила йили», 1999 йилни «Аёллар йили», 2000 йилни «Сотом авлод йили», 2001 йилни «Оналар ва болалар йили», 2002 йилни «Кр.рияларни цадрлаш йили», 2003 йилни «Обод металла йили», 2004 йилни «Мехр-мўрувват йили», 2005 йилни «Сиҳат-саломатлик йили», 2006 йилни «Хрмийлар ва шифокорлар йили», 2007 йилни «Ижтимоий %имоя йили», 2008 йилни «Ёшлар йили», 2009 йилни «Ҳгшлок тараҳиёти ва фаровонлиги» йили деб белгилаб, ижтимоий педагогик муаммони амалиётда хал этиш йуллари изланмокда.
Бугунги кунда куплаб эмпирик назарий билимлар тупланган, уларни тула англамоқ ва тизимлаштирмоқ талаб этилмокда.
Утмиш алломаларимиз, олим-педагогларимиз асарларини янги н ўқатай назардан ўрганиш, чет эл тажрибаларини ўзлаштириб, Республикамизга мослаштирилган холда максадга мувофиқ куллаш лозим.
Ўзбекистонда ижгимоий педагогиканинг вужудга келиши ва ривожланишида боиҳа мамлакатларнинг тажрибалари мухим ахамият касб этади. Бу сохадаги ривожланиш жараёнида вужудга келган муаммоларнинг тахлили, илмий билимлар ва чет элдаги амалий фаолиятни ўрганишнинг ўрни бекдёсдир.


45




  1. Чет элда ижтимоий педагогика фанининг ривожланиши


Download 8,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish