Мехнат фаолиятини ташкил этишнинг мохияти ва асослари Мехнатни ташкил этиш ва унинг фаолиятидаги урни



Download 126 Kb.
bet3/7
Sana24.02.2022
Hajmi126 Kb.
#204221
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Меҳнат фаолиятини ташкил этиш масалалари

Мехнат таксимоти ва кооперацияси
Мехнат таксимоти деганимизда, хар хил мехнат турларининг бир-биридан ажратилишини, пировардида ишлаб чикаришда иштирок этувчи турли гурух кишиларнинг хилма-хил мехнат фаолиятлари билан банд булишини тушунамиз.
Мехнат таксимотининг асосий устунликларидан бири шундаки, бунда ишчи ишнинг маълум бир турида чукур ихтисос топади, шу ишнинг бажарилиш техникаси ва тартибини пухта эгаллаб олади, зарур куникмаларни касб этади, иш усул ва услубларини янада такомиллаштиради. Бунда махсус асбоб ва ускуналар ишлатилади. Бундан ташкари мехнат таксимотида ходимларни иш жараёнига тайёрлаш хам осонрок булади.
Ишлаб чикаришда мехнат таксимотининг учта тури мавжуд: умумий мехнат таксимоти, хусусий мехнат таксимоти, кисман (айрим) мехнат таксимоти.
Умумий мехнат таксимотига кишилар фаолиятининг ишлаб чикариш ва ноишлаб чикариш сохалари уртасидаги мехнат таксимоти, бу сохалар орасида эса, саноат, кишлок хужалиги, транспорт, алока, савдо, халк таълими, фан, давлат бошкаруви, маданият ва хоказолар уртасидаги мехнат таксимоти киритилади. Ана шу сохалар уртасида ходимларнинг таксимланиши умумий мехнат таксимоти ва жамиятнинг айрим мамлакат ва унинг минтакаси ижтимоий-иктисодий ривожланиши жараёнидаги узгаришлар таснифи булиб хизмат килиши мумкин.
Хусусий мехнат таксимоти умумий мехнат таксимотининг сохалар ва тармоклар ичидаги таксимотини назарда тутади. Масалан, саноат тармоклари кичик сохалар, бирлашмалар, айрим корхоналарга булинади; кишлок хужалиги дехкончилик ва чорвачиликка, улар ичида эса ихтисослаштирилган тармокларга (галла, пахта, картошка етиштириш, богдорчилик, гушт, сут, жун етиштириш ва шу кабиларга) булинади. Саноатда булгани каби кишлок хужалигида хам хусусий мехнат таксимотининг пировард боскичи ихтисослаштирилган айрим корхона хисобланилади. Бу хилдаги хусусий мехнат таксимоти ноишлаб чикариш сохасининг хар кандай тармогида: халк таълимида, тиббиётда, давлат бошкаруви ва хоказоларда мавжуддир.
Айрим мехнат таксимоти ишлар ва мехнат функцияларининг айрим корхона ёки алохида ташкилот ходимлари уртасида: цехлар, участкалар, бригадалар, звенолар, айрим ижро этувчи ходимлар буйича, шунингдек, уларнинг касб-малака гурухлари уртасида таксимланишини назарда тутади. Мехнат таксимотининг бу тури анча мураккаб ва мухим булиб, унда муайян мехнат жараёнлари алохида мехнат таксимоти доирасида содир булади; иктисодий натижалар хам ана шу даражада амалага оширилади: ижрочиларнинг ихтисослашуви ва улар касб махоратининг ортиши, ихтисослашган юкори унумли асбоб-ускуналарнинг татбик этилиши, мехнат унумдорлигининг ортиши. Муболагасиз шуни айтиш мумкинки, барча даражалардаги мехнат таксимотисиз хозирги замон техникаси ва ижтимоий-иктисодий тараккиёт булиши мумкин эмас.
Ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш корхоналарида мехнат таксимотининг хар хил шакллари кулланилади.
Технологик мехнат таксимоти ишлаб чикариш жараёнларининг кайта ишлаш (передел) фаза ва циклларига караб булади. Бунда, энг мухими, уларни бажаришнинг технология жихатидан бир хиллигидир. кайта ишлаш ва фазалар ичида айрим гурух ишлар: чилангар (токарлик, слесарлик), киздирилган ёки совук металлни икки булак колип (штамп) орасига олиб уриб, буюм тайёрловчи ва хоказо булади. Гурухлар ичида эса ишлаб чикариш жараёнлари содир килинади.
Функционал мехнат таксимоти кулланилганида бировлар асосий ишни бажаришда ихтисос топади, бошкалари ёрдамчи ишни бажаришда, учинчилари эса тайёрлаш, хизмат курсатиш ишини бажаришда ихтисос орттиради. Масалан, асосий ишлаб чикаришда технологик жараён билан банд булган ишчилар, навбатчи таъмирлаш ишчилари, ишлаб чикариш хоналарини йигиштирувчи (фаррош)лар булади.
Малакали мехнат таксимоти ёки бажариладиган ишларнинг мураккаблигига караб мехнатни таксимлаш мураккаб ишлар билан оддий ишларни бир-биридин ажратишдан иборат. Шу билан бирга махсулот тайёрлашдаги технологик мураккаблик деганимизда, тайёргарлик функцияларини ва мехнат жараёнларини бажаришдаги, шунингдек, тайёрланган махсулот, курсатилган хизмат сифатини назорат килишдаги мураккабликлар эътиборга олинади.
Операциялар буйича мехнат таксимоти ишчилар мехнатини энг тула таксимлашдир. Бунда ишлаб чикаришнинг хар бир айрим жараёни ишлаб чикариш операциясининг таркибий кисмларига булинади. Масалан, махсус соф болт тайёрлашнинг технологик жараёни темирчилик-металл тоблаш, челангар (токарлик) - йуниш, накш солиш ва уйиш, фрезерлик-болт бошидаги кирраларини фрезерлаш операцияларидан иборат.
Касбий мехнат таксимоти ишчиларнинг касбий ихтисосларига караб амалга оширилади ва иш жойида у ёки бу касб (ихтисос) буйича иш бажариш назарда тутилади. Хар бир тур ишнинг хажмига караб ишчиларга булган талабни - цех, участка, ишлаб чикариш, корхона, бирлашма ва хоказолар учун касблар буйича талаб килинадиган ишчилар сонини белгилаш мумкин.
Иктисодий томон деганда, макро ва микроиктисодиёт даражасидаги корхоналарда мехнат самарадорлигини устириш хамда махсулот сифатини яхшилаш назарда тутилади.
Физиологик томон деганда, шундай мехнат таксимоти кузда тутиладики, унда ишдаги бир хиллик киши танасининг турли кисмларига огирлик (нагрузка) бир текис булмаслиги, узок вакт (ойлар, йиллар) давомида ишда бир хил харакат натижасида толикиш юз бермайдиган булсин.
Ижтимоий томон деганда операцияларнинг шундай тузилмаси зарурлиги назарда тутиладики, унда иш килувчининг жисмоний ва аклий иши навбатлашсин ёки кушиб олиб бориладиган булиб, мехнат ёкимли булсин, унинг мазмундорлиги ошсин, ишнинг жисмоний кисми камайсин, жисмоний мехнат билан аклий мехнат уртасидаги тафовут камайиб борсин.
Бирок мехнат таксимоти - бу, факат мехнат фаолиятининг бир томонидир, холос. У айрим ходимлар ва улар гурухларининг умумий мехнат жараёнидаги айрим ишчилар мехнатини бирлаштиришни талаб килади. Барча даражадаги узаро богланган мехнат жараёнларида айрим ижрочиларнинг иш уринларидан тортиб бутун-бутун корхоналар, кичик тармоклар ва халк хужалигининг узаро богланган тармокларигача бирлаштиришни таказо этади. Бу бирлаштириш, мехнат фаолияти жараёнидаги алохида ихтисослаштирилган ижрочилар уртасидаги алокаларнинг урнатилиши мехнат кооперацияси деб аталади ва мехнат фаолиятининг ташкил этилишидаги энг мухим элементлардан бири хисобланади.
Мехнат кооперациясининг максадга мувофик ташкилий шаклларини танлаш - мехнатни ташкил килишнинг мехнат таксимотидан кейинги, иккинчи мухим масаласидир.
Ижтимоий ва хусусий сектор корхоналарида техниканинг ривожланиш даражасига, ишлаб чикариш жараёнлари, тизимининг ташкил этилиш характери ва усулларига караб мехнат кооперациясининг турли шаклларидан фойдаланилади.

Download 126 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish