Мехнат фаолиятини ташкил этишнинг мохияти ва асослари Мехнатни ташкил этиш ва унинг фаолиятидаги урни


Иш уринларини ташкил этиш, режалаштириш



Download 126 Kb.
bet5/7
Sana24.02.2022
Hajmi126 Kb.
#204221
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Меҳнат фаолиятини ташкил этиш масалалари

Иш уринларини ташкил этиш, режалаштириш
ва хизмат курсатиш
Мехнат таксимоти ва кооперациясининг хар кандай шаклларида ижрочилар самарали, юкори унум билан ишлашининг зарур шарти иш уринларини ташкил этиш ва уларга хизмат курсатишдир. Иш урни хар кандай ишлаб чикариш ва мехнат жараёнининг биринчи бугини булиб, айнан унда ишлаб чикариш жараёни учта элементининг хаммаси: мехнат ашёлари, мехнат воситалари ва ишчи кучи, яъни ижрочи ходимнинг жонли мехнати яхлитлашади, янги истеъмол кийматлари, мехнат махсулотлари яратилади. Шунинг учун хам иш уринларини ташкил этишга катта эътибор берилади.
Иш урни - ишлаб чикариш маконининг бир кисми булиб, унда барча асосий ва ёрдамчи технология ускуналари, мосламалар, асбоблар, иш мебеллари ва махсус курилмалар жойлашган ва улар муайян турдаги ишларни бажариш учун мулжалланган булади. Иш урни ичида иш зонаси ажратилади, бу уч улчовли макон булиб, унинг доирасида ходимнинг барча асосий мехнат харакатлари амалга оширилади. Бу зона иш урнининг энг фаол кисми хисобланади ва уни ташкил этишга алохида талаблар куйилади: инсоннинг антропометрик ва биомеханик параметрларига мос келиши, физиологик жихатдан окилона иш вазиятини, тана аъзоларининг мехнат ашёларига, асбоблар ёки машиналар ва механизмларни бошкариш органларига етиши, шунингдек, мехнат харакатларининг хавфсизлигини ва мехнат шароитларининг зарарсизлигини кафолатлаши керак. Иш урни ва иш зонасини ташкил этишга куйиладиган талаблар «Иктисодиёт» фанининг махсус тармоги - «Эргономика» томонидан ишлаб чикилади. Бу фаннинг вазифаси - инсоннинг мехнат жараёнларидаги функционал имкониятларини урганиш ва энг макбул мехнат шароитларини яратиш юзасидан тавсияномалар ишлаб чикишдир. Бу шароитлар асбоб-ускуналар, мехнат шароитлари ва технологиянинг тузилиши инсон организмининг психофизиологик хусусиятларига мос келишини таъминлайди.
Бутун иш уринлари бир катор белгиларига кура таснифлаштирилади. Механизация даражаси буйича улар 5 гурухга булинади: кул, машина-кул, механизациялашаган; автоматлаштирилган ва аппаратурали иш уринлари.
Ихтисослашув белгиси буйича барча иш уринлари ихтисослашган ва универсал иш уринларига булинади. Мазкур вазифаларни бажариш учун жихозланган ихтисослашган иш уринларида бир хил ёки операциянинг мазмуни ва ишлар тури буйича бир-бирига якин вазифалар бажарилиши мумкин (колипловчи, термист, бургуловчи, хисоблаш машинаси оператори ва хоказоларнинг иш уринлари). Универсал иш уринларида хилма-хил ишлар бажарилади. Бундай иш уринлари, одатда, асбоб-ускуналар кичик сериали ва бир хил ишлаб чикариш шароитида бир иш туридан тезда бошкасига утиб ишлаш имконини берадиган бир катор станоклар ва механизмлар булади (масалан, таъмирлаш - техника устахоналари, ахолига маиший хизмат курсатиш ва шу каби шароитларда).
Мехнат таксимоти белгиси буйича иш уринлари икки турга - якка тартибдаги иш уринлари ва жамоа иш уринларига ажратилади. Якка тартибдаги иш урнида хар доим битта ижрочи ходим банд булади. Жамоа иш уринларида мехнат жараёнлари бир гурух ходимлар томонидан амалга оширилади (масалан, мехнатни бригада тарзида ташкил этганда, йирик машина агрегатларига ва аппаратура тизимларига ва шу кабиларга хизмат курсатганда). Бу уринда кадрларни танлаш ижрочилар уртасида вазифаларни аник таксимлаш ва хар бир ходимнинг жамоа мехнатига кушган мехнат хиссасига холисона бахо бериш мухим ахамиятга эга.
Иш урнини таъминлаш деганда унда жамланган мехнат воситалари: асосий технлогик ва ёрдамчи асбоб-ускуналар технологик ва ташкилий жихозлар билан алока ва сигнал бериш воситалари, мехнатни мухофаза килиш ва хавфсизлик техникаси мажмуаси тушунилади.
Иш урнини режалаштириш деганда ишлаб чикаришнинг узаро бир-бири билан функционал жихатдан богланган барча воситалари, мехнат буюмлари ва ходимнинг узи уч улчовли маконда максадга мувофик жойлашуви тушунилади. Бунда мехнат воситалари ва буюмларнинг жойлашуви иккита асосий талабга жавоб бериши лозим: бир томондан, иш жойида хамма нарсанинг бир ерда тупланиб колишига, иккинчи томондан, ортикча харакатларга, мехнат буюмлари, жихозлар ва тайёр махсулотлар орасида у ёкдан бу ёкка юришларга бархам берилиши керак. Мехнат воситалари ва буюмларини жойлаштириш коидаларининг бузилиши, одатда, иш вактининг унумсиз сарф этилишига ва ходим куч-гайратининг бекор кетишига, у эртарок чарчаб колиши ва мехнат унумдорлигининг пасайишига олиб келади. Иш урнини окилона режалаштиришни таъминлаш учун куйидаги тамойилларга риоя килиниши зарур:

  • иш макони энг кичик, лекин иш холатларида антропометрик курсаткичларни хисобга олган холда барча мехнат харакатларининг эркин амалга оширилиши учун етарли булиши лозим;

  • асбоб-ускуналарнинг жойлаштирилиши асосий иш зонасида амалга оширилиши, улар бошкариш органлари булса, ходимнинг кули етадиган доирада булиши керак;

  • ходим учун кулай иш холатининг яратилиши, у ортикча харакатлардан - айланиш, бурилиш, эгилиш ва чарчашни келтириб чикарадиган ортикча куч-гайрат сарфлашдан холи булиши лозим;

  • барча холларда иш холати гавданинг, бош ва кул-оёкларнинг кулай харакат килишини таъминлаши лозим;

  • иш зонасининг яхши кузга ташланишини, мехнат куроллари, асбоб, механизм ва приборларнинг яхши бошкарилишини таъмин этмоги даркор;

  • хар бир иш урнининг технологик жихатдан узаро богликлигини, мехнат буюмлар орасидаги масофани ва уларнинг жойлаштирилишини, мехнат воситалар ва ходимлар мехнат харакати мазмунини урганиш лозим;

  • иш бажариладиган юзанинг баландлиги ва ходимнинг утириш баландлиги ёки оёклар остидаги тагликлар баландлиги (тик туриб ишлаганда) мухим ахамиятга эга. Бу баландликлар тартибга солиб турилиши керак, бу эса буйи турлича булган ишчиларнинг ишлаши учун кулайлик тугдиради;

  • иш урнини, иш холатини ва ишлаб чикариш мебелини шундай режалаштириш керакки, ходимнинг кузи билан мехнат буюми уртасидаги физиологик жихатдан макбул булган масофа алохида аник бажариладиган ишларда - 25 см, аник ишларда - 25-35 см; куриш идрокига унчалик юкори талаблар куйилмайдиган ишлар гурухида 35-50 см, иш бажаришда куриш фокуси иккинчи даражали ахамиятга эга булган ишлар сохасида 50 см.дан ортик булиши мухимдир.

Иш уринларига хизмат курсатиш ишлаб чикариш шароитларида мехнатни ташкил этишнинг жуда мухим элементи хисобланади. У иш уринларини мехнат воситалари, буюмлари билан таъминлаш ва ишлаб чикариш хусусиятига эга булган турли хизматлар курсатиш буйича бутун бир тадбирлар тизимини камраб олади.
Хизмат курсатиш тизими - бу, асосий ишчиларнинг иш уринларини узок вакт мобайнида - бир сменадан тортиб то бир хафтагача, хатто, бир йилгача юкори унумли, бир маромда ишлаш учун зарур булган барча керакли нарсалар билан таъминлайдиган ёрдамчи ишларни бажариш сохасидаги бутун бир тадбирлар мажмуидир. Ривожланган йирик ва яхши ташкил этилган ишлаб чикаришда хизмат курсатишнинг куйидаги унта функцияси мавжуд:
1. Ишлаб чикариш - тайёрлаш функцияси. Унга ишларни иш уринлари буйича таксимлаш, хом ашё ва материалларни бутлаш, техник ва иктисодий хужжатлар (чизмалар, схемалар, наряд-топшириклар ва шу кабилар) билан таъминлаш, шунингдек, турли ёрдамчи материаллар ишлаб чикариш киради. Асосий ишлаб чикаришнинг муваффакияти хам куп жихатдан яхши тайёрлашга боглик.
2. Асбоблар функцияси. Унинг вазифаси - асосий ишлаб чикаришни асбоб ва мосламалар билан таъминлашдир.
3. Созлаш функцияси. Ишлатиладиган асбоб-ускуналар канчалик мураккаб булса, созлаш функциясининг роли шунчалик купрок сезилади. Дастлабки созлаш, янги ёки тузатилган жихозни урнатиш, мослаш, тугрилаш, ишлашини назорат килишдан иборат. кайта созлаш - янги технологияга ва янги махсулот ишлаб чикаришга утишда жихозларни алмаштириш ва тартибга солишдан иборат; кисман созлаш - асбоб-ускуналар ишида пайдо булган камчиликларни, мосламалар ва жихозлардаги айрим носозликларни тугатишни билдиради.
4. Энергетик функция - цехлар, участкалар ва иш уринларини энергия билан таъминлаш борасида энергетика курилмалари ва мосламалалари билан таъминлашда хизмат курсатишдир.
5. Таъмирлаш функцияси - асбоб-ускуналарни жорий таъмирдан чикариш ва профилактик хизмат курсатишдан, шунингдек, тайёр холда олинмайдиган эхтиёт кисмларни тайёрлаш ёки тиклашдан иборат.
6. Назорат функцияси - махсулот ёки ишлар сифатини мунтазам равишда назорат килиб боришни, шунингдек, четдан олинадиган хом ашё, материаллар ва чала махсулотлар ёки бутловчи буюмларни кабул килиш, синаб куриш ва тахлил этишни таъминлайди. Унинг мухим вазифаси хисобга олиш, тахлил этиш, махсулот яроксизлигининг олдини олишдир.
7. Транспорт функцияси. Унинг асосий вазифаси - хом ашё, материал, чала махсулотлар ва бутловчи буюмларни иш уринларига етказиб бериш, мехнат буюмларини иш уринлари, участкалар ва цехлар уртасида ташиш, тайёр махсулотни омбор ёки истеъмолчиларга етказиш, шунингдек, ишлаб чикариш чикиндиларини ташишдир. Бундан ташкари, транспорт функциясига ортиш-тушириш ишлари ва омборлардаги ишлар хам киради.
8. Таъмирлаш-курилиш функцияси. Унинг вазифасига бинолар, иншоотларни ишчи холатида саклаш, уларни жорий ва баъзи холарда эса уртача таъмирлашни амалга ошириш, авариялар ва табиий офатлар окибатларини тугатиш, майда ёрдамчи иншоотларни куриш, йуллар ва кириш йулакларини таъмирлашдир.
9. Хужалик-маиший функция - ишлаб чикариш ва маиший биноларда тозалик ва тартибни саклашга хизмат килади, ишловчиларни ичимлик сув, махсус овкат (сут, колорияли нонушта, шарбатлар) билан, шунингдек, ишлаб чикаришдаги маиший хизматнинг барча турлари билан таъминлайди.


  1. Download 126 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish