O’zbek tili yo’nalishi “hozirgi o’zbek tili” fanidan mavzu: Grammatik kategoriyalar Kurs ishi

Mavzuning o’rganilganlik darajasi:
Ushbu mavzuni o’rganishda jamolhonov, Mengley, Muhammedovna, Shodmuhammedov asarlari va o’zbek tili fonologiyasi va morfologiyasi Rahimov va boshqa bir qator olimlar va ilmiy maqollardan foydalanildi.
Kurs ishining tuzulishi:
Mazkur kurs ishi kirish, 2 asosiy bob, 4 paragrif, xulosa,foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati v ailovalardan iborat.


Mundarija
Kirish...................................................................................2-3
I-BOB GRAMMATIK KATOGORIYALARNING KO’RSATGICHLARI

1. 
   Grammatika haqida asosiy ma’lumot.........................
   
2. 
   Grammatik birliklarning grammatik katogoriyalari.................................................................
   

II-BOB GRAMMATIK KATOGORIYALARNING BO’LIMLARI
2.1. Fe’lning grammatik katogoriyalari...............................
2.3. Grammatik katogoriyalarga tarif..................................
Misollar keltirilgan................................................................
Xulosa....................................................................................
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati......................................

Grammatik kategoriya.
Кategoriya atamasi tilshunoslikka falsafadan kirgan termin. U falsafada «obyektiv borliq va bilishdagi mohiyatan ko‘proq qonuniy aloqa va munosabatni aks ettiruvchi umumiy tushuncha» tarzida ta’riflanadi.
Grammatik kategoriya - 1) maxsus koʻrsatkichlar yordamida soʻzlarning oʻzgarishi, birikish va gap hosil qilish qoidalariga asoslangan umumgrammatik tushuncha. G. k. grammatikaning qaysi sohasiga oidligiga koʻra morfologik va sintaktik kategoriyaga boʻlinadi. Sintaktik kategoriyalar morfologik kategoriyaga teng boʻlmaydi. Mas, bizning oila — toʻq oila. Bu jumlada morfologik jihatdan toʻrt soʻz, uch xil soʻz turkumi bor (olmosh, ot va sifat, ot), sintaktik jihatdan esa faqat ikki boʻlak — ega va kesim mavjud. Fe'lda 3 ta gramatik kategoriya bor. Mayl,zamon,shaxs-son kategoriyasi
Grammatika (qadimgi yunoncha: γραμματική - grammatike, γράμμα - gramma soʻzidan — harf, yozish) — tilshunoslikning tilning grammatik tuzilishini, yaʼni soʻzlarning shaklga ega boʻlish qonuniyatlarini, shuningdek, soʻz birikmalari va gaplarni tuzish qonuniyatlarini oʻrganadigan boʻlimi. Grammatika 2 qismdan — morfologiya va sintaksisdan iborat. Morfologiyada soʻzning grammatik turkumlari va morfologik kategoriyalar, soʻz shakllari, sintaksisda esa soʻz shakllarining gap tarkibida oʻzaro birikish yoʻllari, ran va uning kategoriyalari, gapning tuzilish turlari bayon qilinadi. Demak, Grammatikada soʻz shakli, grammatik maʼno, grammatik shakl, grammatik kategoriya, ran va uning kategoriyalari haqidagi tushunchalar markaziy oʻrinni egallaydi. Tilda oʻzining doimiy ifodalovchisiga ega boʻlgan, soʻz shakli va gapga xos umumlashgan maʼno grammatik maʼno sanaladi. Maʼlum grammatik maʼnoni ifodalash uchun xizmat qiladigan moddiy vosita grammatik shakl hisoblanadi. Grammatik shakllarni grammatik kategoriyani tashkil etgan unsurlar deyish mumkin. Aslida grammatik shakl deganda, maʼlum grammatik maʼnoning moddiy tomoni tushuniladi. Grammatik shakl grammatik kategoriyani tashkil etgan qismlarning bir tomonini — shakliy tomonini ifodalaydi. Shu bois, grammatik kategoriyalar grammatik shakllarning munosabatidan yuzaga kelgan umumiylik, deyilsa mantiqan toʻgʻri boʻlmaydi. Chunki grammatik kategoriya tarkibiga kirgan har bir qism ham, oʻz navbatida, shakl va mazmun munosabatidan tashkil topgan yaxlitlikdir. Shu sababli ayrim mualliflar grammatik kategoriya tarkibiy qismlari uchun grammema atamasidan foydalanmoqdalar.