O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “ davlatiy moliya

Kapitalizm
dir. Kapitalizm tizimida asosan mahsulot va xizmatlar ishlab 
chiqarishning katta qismi xususiy sektor tomonidan amalga oshiriladi. Bundan 
tahsqari kapitalistik tizimda investitsiyalar, daromadlar va narxlar bozor holatidan 
kelib chiqgan holda o‘sib yoki kamayib boradi. 
Kapitalizmining turli xil modellari bo‘lib ulardan biri erkin bozor 
iqtisodiyotidir. Efkin bozor iqtisodiyotida davlatning tovar va xizmatlarga bo‘lgan 
talab, taklif va narxlar ustidan nazorat olib borishi judayam past bo‘ladi yoki 
umuman bo‘lmaydi.
Kapitalizmning yana bir modeli mavjudki u qisman aralash iqtisodiyotga 
o‘xshab ketadi yani iqtisodiyotda bozor ustuvor o‘rinni egallaydi lekin davlat 
bozor kamchiliklarini nazorat qilish va ijtimoiy yordam sifatida iqtisodiyotga 
qisman aralashib turadi. 

---

17 
Feodalizm davridan so‘ng kapitalizm asosan dunyoning g‘arbiy 
mamlakatlarida hukm surmoqda. Kapitalizmda narxlar talab va takliflar asosida 
belgilanadi. Misol uchun, tovar va xizmatlarga bo‘lgan talabning ko‘tarilishi 
narxlarning oshishiga olib keladi yoki aksincha. 
Yuqorida aytib o‘tganimizdek erkin bozor iqtisodiyoti bozor iqtisodiyotining 
modellaridan biri bo‘lib u talab va taklif asosida tovar va xizmatalarning narxini 
belgilaydi va bu iqtisodiy tizimda davlatning aralashuvi bo‘lmaydi.
Ijtimoiy sohaga asoslangan kapitalizmda esa davlat ijtimoiy sohani himoya 
qilish maqsadida iqtisodiyotga aralashadi, misol uchun bazi bir tovar va xizmatlar 
narxini boshqaradi. Bunday davlatlarga misol sifatida shimoliy yevropada 
joylashgan mamlakatlarni keltirish mumkin. 
Regional (hududiy) modellar: 
Anglo-Sakson modeli 
Kapitalizmning Anglo-Sakson modeli Anglofon mamlakatlari (ingliz tili 
asosiy til sifatida qaraladigan mamlakatlar) va AQSH mamlakatida hozirda mavjud 
uqtisodiyotddar. Iqtisodiy tizimning bu modelining oz‘iga xos xususiyatlari soliq 
darajalarining pastligi, ochiq moliyaviy bozorlar, ishchi kuchi bozori himoyasining 
pastligi va ijtimoiy himoya nisbatan pastligidir.