19
boshqariladi va davlat korxonalari qo‘shma korxonalar yani xususiy sektorlar bilan
hamkorlikda boshqariladi. Narxlar esa erkin belgilanishga o‘tadi. 1986-yilda
Vietnamda Doi Moi boshchiligidagi islohotdan so‘ng ushbu iqtisodiy tizimga
o‘tilasi.
Ammo shunday bo‘lishiga qaramay ushbu iqtisodiyotga
bozor kapitalizmi
sifatida emas balki davlat kapitalizmi sifatida qaraladi. Chunki ko‘plab davlat
korxonalaridagi foyda xususiy
sektorga taqsimlanmaydi, aksincha xususiy
sektorning korxonalarda ish faoliyati yaxshi bo‘loshiga
qaramay foydaning katta
qismi davlatga o‘tadi.
Taminot mablag‟idan foydalanish
Fiskal taminot odatda kelajak uchun saqlanadi va kerak bo‘lganda sarflanadi.
Misol uchun davlat bino-inshootlar va katta avtomobil yo‘llarini qurish uchun
sarfalshi mumkin. Bu yo‘l bilan davlat qo‘shimcha ish o‘rinlarini yaratish orqali
ishsizlikni kamaytirishi mumkin
Fiskal siyosat
Iqtisodiyotda va siyosiy fanda fiskal siyosat deb davlat daromadlarini yig‘ish
va ularni sarflashga aytiladi. Keynschilar nazariyasiga ko‘ra davlat soliqlar darajasi
va davlat xarajatlari o‘zgarganda bu o‘z navbatida iqtisodiy faoliyatga tasir qiladi
deyiladi. Fiskal siyosat iqtisodiyotni tartibga solish maqsadida amalga oshiriladi.
Fiskal siyosatning ikta asosiy instrumenti mavjud bolib ular:
soliqlar tarkibi
va darajasining o‘zgarishi va davlat xarajatlarining tarkibidir. Bu o‘zgarishlar
quyidagi makroiqtisodiy o‘zgarishlarga olib keladi:
Jami talab va iqtisodiy faoliyat darajasiga;
Iqtisodiyotdagi investitsiya va jamg‘arma hajmining o‘zgarishiga;
Daromadlar taqsimotiga.
Fiskal siyosat monetar siyosatdan farq qilib u soliqlar va davlat xarajatlarini
xal qiladi va u bir nechta davlat institutlari tomonidan amalga oshiriladi. Monetar
siyosat
esa pul taminoti, qarz darajalari va foiz stavkalari bilan bog‘liq bo‘lgan
muammolarni xal qiladi va u markaziy bank tomonidan amalga oshiriladi.
Hozirgi kunda fiskal siyosatning uch xil mulohazalari mavjud bo‘lib ular
quyidagilar:
Neytral fiskal siyosat – odatda iqtisodiy muvozanatda bo‘ladi. U fiskal
muvozanat indikatori o‘zgarmaganda
boshqariladi, o‘zgarish YaIMga
nisbatan 0,4 foizni tashkil etadi.
Kengaytirilgan fiskal siyosat – fiskal muvozanat
yomonlashganini bildiradi,
bunda defitsitning oshib ketishi yoki profitsitning kamayib ketishi va boshqa
sabablar kelib chiqadi.
Qisqartirilgan fiskal siyosat – fiskal muvozanat oshganini bildiradi bunda
defitsitning pasayishi yoki profitsitning oshib ketishiga sabab bo‘ladi.
20
Budjet balansi bir moliya yili davomida daromadlar va xarajatlar o‘rtasidagi
farqni bildiradi. Budjet balansining buzilishi fiskal
siyosatning samarali amalga
oshirilmayotkanini bildiradi.
Fiskal siyosatni barqarorlashtirish quyidagi yo‘llar bilan amalga oshiriladi:
Do'stlaringiz bilan baham: