O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “ davlatiy moliya

Mablag‟ bilan ta‟minlash yo‟llari 
Davlat budjet mablag‘larini turli xil sohalarga sarflaydi masalan, harbiy 
sohadan boshlab talim va sog‘liqni saqlash sohalariga bundan tashqari boshqa turli 
ijtimoiy yordamlarga sarflaydi. Xarajatlar esa quyidagi yo‘llar bilan qoplanishi 
mumkin: 

Soliqlar; 

Pul chiqarish orqali; 

Tashqi yoki ichki qarz olish orqali; 

Davlat mulkini sotish orqali va boshq. 
Qarz olish. 
Davlat budjeti defitsiti odatda obligatsiyalar chiqarish va ularni sotish orqali 
amalga oshiriladi. Bu qimmatli qog‘ozlarga foiz to‘lovi orqali aholiga sotiladi. 
Agar qarz miqdori judayam yuqori bo‘lsa davlat odatda chet mamlakatlar 
kreditorlaridan qarz jalb qiladi.
Iqtisodiy ta‟sir 
Davlat iqtisodiy o‘sish, ishchi kushi va narx barqarorligini taminlash 
maqsadida fiskal siyosat orqali jami talabga ta‘sir qiladi. Keyns maktabi vakillari 
fikricha davlat xarajatlarini oshirish va o‘z navbatida soliqlar darajasini pasaytirish 
jami talabni rag‘batlantirishning eng zo‘r yo‘llaridan biri deydi, xarajatlarni 
kamaytirish va soliqlar darajasini oshirish asosan iqtisodiyotning keskin o‘sib 
ketganda yaxshi samara beradi deb aytib o‘tishgan. Keynschilar bu usul asosan 
iqtisodiy turg‘unlik paytida judayam yaxshi samara berib kuchli iqtisodiy o‘sish va 
ishsizlik darajasining kamayishiga olib keladi deb mulohaza qilishgan. 
Davlat budjet profitsitini quyidagi ikki holatda foydalanishi mumkin: kuchli 
iqtisodiy o‘sish sur‘atini sekinlashtirishda va inflatsiya juda yuqori bo‘lganda 
narxlarni barqarorlashtirish. Keynschilar nazariyasiga ko‘ra iqtisodiyotga 
xarajatlarni kamaytirish jami talab darajasiga olib keladi and iqtisodiyot 
sekinlashadi shuning uchun narxlar barqarorlashadi deyishadi.
Ammo iqtisodchilar fiskal stimul(turtki)ning samaradorligi haqida haligacha 
muzokaralar olib borishadi. Muzokara markazida ko‘pincha davlat qarzi foiz 
stavkasi yuqorilashiga olib kelishi haqida bo‘ladi. Davlat budjeti defitsit bilan 
chiqqanda turli xil fondlar kerak bo‘ladi. Davlat defitsitni qoplash maqsadidda pul 
nashr qilganda, bozorda foiz stavkalari keskin oshishiga olib keladi, chunki davlat 

---

21 
qarzi moliya bozorida yuqori talabni keltirib chiqaradi. Bu o‘z navbatida tovar va 
xizmatlarga bo‘lgan yalpi talabni pasayishiga olib keladi.
Klassik iqtisodchilar fikrich a kengaytirilgan fiskal siyosatisof eksportni 
pasayishiga olib keladi. Davlat qarzi foiz stavkalarini oshirganda bu holat chet el 
kapitalini oqip kelishiga sabab bo‘ladi. Chunki davlat tomonidan chiqarilgan 
obligatsiyalar 
foizi 
bilan 
qaytishi 
talab 
qiladi, 
yoki 
loyihalarini 
moliyalashtirmoqchi bo‘lgan kompaniyalar endi o‘z mamlakati bilan raqobat 
qilishiga to‘g‘ri keladi va bu orqali yuqiri foizli moliya manbalariga ilojsiz 
murojaat qilishadi. Biror bir davlat obligatsiyalarini sotib olmoqchi bo‘lgan chet el 
investorlari o‘sha mamlakat milliy valyutasiga ega bo‘lishlariga to‘g‘ri keladi. 
Shunday qilib shu mamlaktning milliy valyutasi qadri oshishni boshlaydi. Bu holat 
o‘sha mamlakatning tovar va xizmatlarini sotib olayotgan chet el xaridorlari endi 
oshgan narxlarda sotib olishiga to‘g‘ri keladi. Bu holat shu mamlakatning 
eksportning kamayishi va aksincha importning oshishigaolib keladi.