O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi

Nazorat savollari 
1. Bakteriya hujayrasining o`sishi deganda nima tushuniladi? 
2. Bakteriyalarning ko`payish usullari va ularga ta'rif bering? 
2
Microbiology : an introduction / Gerard J. Tortora, Berdell R. Funke, Christine L. Case. — Twelfth edition, 2016

---

22 
3. Bakteriyaning rivojlanish fazalariga tavsif bering? 
4. Bakteriyalarning uzluksiz ko`payishi qanday yo`l bilan amalga oshiriladi? 
 
3-Mavzu: Umumiy virusologiya: tuzilishi, klassifikasiyasi, reproduksiyasi. Bakteriofaglar
. 
Reja: 
1. Viruslarni kelib chiqish tarixi. 
2. Viruslar klassifikatsiyasi. 
3. Viruslarning kimyaviy tarkibi va tuzilishi. 
4. Viruslarni o‘stirish usullari va ozuqa muxitlari. 
5. Faglar klassifikatsiyasi va ishlatilishi 
Tayanch iboralar:
virion,kapsid.kapsomer, nukleoid.gemosorbsiya,gemaglyutinasiya. 
 
 
3.1. Viruslarni kelib chiqish tarixi 
Virusologiya fani mikrobiologiya va immunologiya fanlari kabi juda keng o‘rganilgan tibbiy-
biologik fanlardan biri xisoblanadi.Viruslar tabiatda xilma-xil bo‘lib, yuqimli kasalliklarning
etiologik omillardan xisoblanadi. 
Virusologiya fanini rivojlanishida birinchilardan bo‘lib 1796 yilda Angliya vrachi E.Djenner 
virusi infeksiya sanalgan –chechakga qarshi vaksina ishlab chiqdi. 
Virusologiya faninig rivojlanish davrlari. 
XX asr 30-40 yillarida viruslarni o‘stirish va aniqlash uchun laboratoriya xayvonlari 
ishlatilishini, bularga sichqon, kalamush, quyonlarda gripp viruslari o‘rganildi. 40chi yillarning 
oxirida tovuq embrionni qo‘llash yo‘lga qo‘yildi. 
Sun’iy oziq muxitlarida, xujayra to‘qima kulturalarida viruslarni o‘stirish mumkinligi aniqlandi. 
Viruslardan vaksinalar tayyorlandi.Poliomielit (shol) kasalligiga qarshi Solk-Sebin, CHumakov, 
Smorodinsovlar tomonidan o‘ldirilgan va tirik poliomielit vaksinasi ishlab chiqildi. 
1960 yillarda molekulyar biologiyaning asosiy metodlari ishlab chiqildi. Bunda viruslar tuzilishi, 
ularning xujayraga kirish yo‘llari, metodlari o‘rganildi. 
1970 yillarda viruslarning submolekulyar tushunchalar- yangiliklar ochildi, bunda nuklein 
kislotalar va oqsillar birligi strukturasi o‘rganildi.DNK va RNK tutuvchi viruslar aniqlandi. 
Viruslarni kelib chiqishi to‘g‘risida xar xil taxminlar bor. Ba’zi bir avtorlarning ko‘rsatishicha 
bakteriyalarning yoki bir xujayrali organizmlarning eng oxirgi paydo bo‘lgan natijasidir. Bunda 
regressiv evolyusiya gipotezi deb yuritiladi. 
2-gipoteza bo‘yicha viruslar xujayrali xayot bo‘lguncha paydo bo‘lgan qadimgi avlodlar 
deyiladi. 
3-gipotezada viruslar xujayraning genetik elementlaridan paydo bo‘lishgan, bular avtonom 
xolda bo‘lgan , shuning uchun viruslarning genetik materiali (DNK, RNK) xar xil, chunki ular 
shu elementlarning qaysi birlaridandur paydo bulgan va shu ning uchun xar xil degan taxminlarni 
aytadilar. 
Viruslar klassifikatsiyasi 
Virusologiya tabiatda nixoyatda keng tarqalgan va nixoyatda mayda bo‘lgan viruslar 
to‘g‘risidagi fandir. Virus Virus so‘zi xayvon zaxari ma’nosini bildirib, bu L.Paster tomonidan 
berilgan. Viruslar ko‘pgina yuqimli kasalliklarning sababchilari ekanligi aniqlangan. 
1892 yilda D.I.Ivanovskiy tomonidan tamakining mozaik kasalligining sababchisi viruslar 
ekanligini birinchi bo‘lib isbotladi.Virusologiya fanining rivojlanishida olimlardan Morozov 
M.A., Zilber L.A.,CHumakov M.P.,Smorodinsov A.A., Jdanov V.M.lar ishlari nixoyatda katta 
axamiyatga ega.