O‘zbeкiston respubliкasi

Mas‟ul muharrir: 
MUHAMEDOVA S. 
filologiya fanlari doktori, professor 
Taqrizchilar: 
ERNAZAROVA M. 
filologiya fanlari doktori, dotsent 
BOBOKALONOV R. 
filologiya fanlari nomzodi, dotsent 
Ushbu darslik O„zbekiston Respublikasi Oliy va o„rta maxsus ta‟lim 
vazirligining 2020-yil 4-maydagi 285-sonli buyrug„iga asosan nashr etishga 
tavsiya qilindi. 
 
 
 
 
ISBN 978-9944-6985-4-3 

---

---

3 
KIRISH 
 
Mazkur darslikda hozirgi o‗zbek tilining o‗ziga xos xususiyatlari 
til va nutq farqlanishida o‗zbek tilshunosligining asosiy sathlari 
doirasida lisoniy holat talqini va nutqiy voqelanish ko‗rinishida 
yoritilgan, bunda o‗zbek substansial tilshunosligi yutuqlariga 
tayanilgan. 
Til va tafakkur ayniyati falsafiy tahlillarda muhim kategoriyalar 
sifatida ajratiladi. Demak, til tadqiqida falsafiy kategoriyalarga 
tayanib ish ko‗rish ham ulkan ahamiyatga ega. Yutuqlari, tahlil 
natijalari rasmiy jihatdan XX asrning oxirgi o‗n yilligida tan olingan, 
milliy istiqloldan keyin ta‘lim amaliyotiga keng tatbiq etilgan o‗zbek 
substantsial 
(mohiyat) 
tilshunosligi 
falsafiy 
kategoriyalardan 
metodologik asos sifatida foydalanadi. 
O‗zbek substantsial tilshunosligi mohiyatan jahonda keng 
tarqalgan funksional-struktural (Praga strukturalizmi) tahlil usullariga 
tayanadi, ammo ularni aynan takrorlamaydi: o‗ziga xos tarzda tahlil 
usullarini ongli, izchil, dialektik tamoyillar bilan (tilning milliy 
tabiatidan 
uzilmagan 
holda) 
to‗ldiradi, 
tilga 
tafakkurni 
shakllantiruvchi va rivojlantiruvchi, nutqiy muloqotda son-sanoqsiz 
shakl va ko‗rinishlarda voqelanadigan, har bir voqelanishi o‗ziga xos 
maqsad va vazifaga ega bo‗lgan imkoniyatlar xazinasi
1
sifatida 
yondashadi. Ya‘ni mazkur yo‗nalishdagi tadqiqotlarda lingvistik 
hodisalar falsafiy kategoriyalar prizmasi orqali ko‗rilgan va 
baholangan. 
O‗zbekiston mustaqil yurt sifatida dunyoga bo‗ylashayotgan bir 
davr yosh avlodning mustaqil fikrlash va ijodiy tafakkur 
ko‗nikmalariga ega bo‗lishini talab qiladi. 
Zero, istalgan jamiyat, davlat, millat, xalq rivojida o‗sha jamiyat 
kishilarining bilimi, tafakkur darajasi, bilimlaridan amaliy foydalana 
olish malakasi muhim o‗rin tutadi. O‗zbek xalqi azaldan bu mantiqni 
to‗g‗ri uqqan. Jahonda deyarli barcha fan asoslarining tamal toshini 
o‗rta osiyolik olimlar qo‗ya olganligi fikrimizni dalillaydi. Ilmni, 
ilmlilarni, iqtidorlilarni qadrlash, yuzaga chiqarish masalasiga 
1 
Неъматов Ҳ. Ўзбек тилшунослигида формал, структурал ва субстанциал йўналишлар 
хусусида //Ж. Ўзбек тили ва адабиёти. – Т., 2009. – №4. – Б. 34. 

---

4 
mustaqillikka erishganimizdan keyin yanada ko‗proq e‘tibor qaratildi, 
desak mubolag‗a bo‗lmas 
Hozirda 
mamlakatimizda 
oliy 
ta‘lim 
tizimini 
tubdan 
takomillashtirish, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish borasidagi ustuvor 
vazifalarga mos kadrlar tayyorlash: oliy ta‘lim tizimining mazmun- 
mohiyatini milliylik zaminidan uzilmagan holda jahon standartlariga 
moslash, xalqaro darajaga olib chiqish, o‗z sohasida boshqalarga yo‗l 
ko‗rsata oladigan, mustaqil yo‗li, fikri bo‗lgan yuksak malakali 
mutaxassislar tayyorlash eng asosiy masalaga aylandi. Chunki 
―Iste‘dodli yoshlarni izlab topish va ularni maqsadli tarbiyalash 
borasidagi ishlarni kuchaytirish kerak. Ilmni, tarbiyani to‗g‗ri qilsak, 
hamma sohalarni malakali mutaxassislar o‗zlari rivojlantiradi
1
.‖ 
Shuning uchun davr va oliy ta‘lim malaka talablariga mos 
ravishda xorijiy filologiyaning 5120100– Filologiya va tillarni o‗qitish 
(o‗zbek tili) bakalavriat yo‗nalishi uchun mo‗ljallangan ―Hozirgi 
o‗zbek tili‖ o‗quv dasturi asosida tuzilgan mazkur darslikda asosiy 
e‘tibor