Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

Bir maromli to‘g‘ri chiziqli usul 
deb tugatilgan qiymati ayrilgan asosiy vositalar 
ob’ekti qiymatini davrlar bo‘yicha foydalanish muddati davomida teng nisbatda hisoblash 
usuliga aytiladi. Amortizatsiya summasi amortizatsiyalanayotgan qiymatni (tugatish 
qiymati ayrilgan ob’ektning dastlabki qiymatini) ko‘zda tutilgan foydalanish davrlari 
soniga bo‘lish yo‘li bilan aniklanadi. Amortizatsiya me’yori o‘zgarmaydi. 

---

Amortizatsiya quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: 
Dastlabki — Tugatish 
qiymati 
qiymati = yillik amortazatsiya summasi 
xizmat muddati 
- 
yil 
Masalan, kompyuter qiymati 500000 so‘m, tugatish qiymati 30000 so‘m, xizmat 
muddati 5 yil. Bu holda har yilgi amortizatsiya 10 : 5 = 20%, ya’ni 500000 - 30000 : 
5 = 94000 so‘mni tashkil etadi. 
5 yil davomida hisoblangan amortizatsiyani quyidagicha aks ettirish mumkin: 
birinchi yil oxirida — 94 ming so‘m; 
ikkinchi yil oxirida — 94 ming so‘m; 
uchinchi yil oxirida — 94 ming so‘m; 
to‘rtinchi yil oxirida —94 ming so‘m; 
beshinchi yil oxirida — 94 ming so‘m. 
Binobarin, amortizatsiyani bir maromda hisoblash usulida uning summasi 
foydalanish muddati davomida bir xil bo‘ladi, jamg‘arilgan eskirish bir tekisda oshib 
boradi, qoldiq qiymati esa, baholangan tugatish qiymatiga etguncha — bir tekisda 
kamayib boradi. 
Bajarilgan ish hajmiga nisbatan (ishlab chiqarish) amortizatsiyani hisoblash usuli 
asosiy vositalarning har hisobot yilida bajargan ishining xisobiga asoslangan. Mazkur usul 
bilan eskirishning har yilgi qiymatini hisoblash uchun jami foydalanish muddati 
davomida umumiy baholangan ishlab chiqarishni hamda har bir aniq yildagi ishlab 
chiqarishni oldindan aniklash lozim. Ishlab chiqarish sifatida ishlab chiqarilgan mahsulot, 
ishlangan soatlar miqdori va hokazolar olinishi mumkin. 
Amortizatsiya me’yori quyidagi formula yordamida hisoblanadi: 
Dastlabki — Tugatish 
qiymati 
qiymati = yillik amortizatsiya summasi 
Mo‘ljallangan ishlar hajmi 
- 
yil 
YUqorida qayd etilgan kompyuterning 5 yil muddatda ishlash resursi 6500 soat 
deb taxmin qilamiz. Kompyuter 1-yilda 2000 soat, 2-yilda 1500 soat, 3-yilda 1200 soat, 
4-yilda 1000 soat, 5-yilda 800 soat ishlatilgan. 
Binobarin, amortizatsiya meyori quyidagini tashkil etadi: (500000 -- 30000): 6500 
= 72,307 so‘m/soat. 
Amortizatsiyani ishlab chiqarish usuli bilan hisoblash quyidagicha amalga 
oshiriladi: 
birinchi yil oxirida — 2000 x 72,307 = 144615 so‘m; 
ikkinchi yil oxirida — 1500 x 72,387 = 108461 so‘m; 
uchinchi yil oxirida — 1200 x 72,307 = 86770 so‘m; 
to‘rtinchi yil oxirida — 1000 x 72,307 = 72308 so‘m; 
beshinchi yil oxirida — 800 x 72,307 = 57846 so‘m. 
Jami 470 000 so‘m. 

---

Bajarilgan ish hajmi ko‘rsatkichlari asosida amortizatsiyani xisoblash usullari 
ob’ektlardan foydalanish muddati, ularning tuzilish xususiyatlari bilan cheklangan 
hamda mazkur aktivlarning xo‘jalik faoliyati hajmi yilma – yil o‘zgargan hollarda 
qo‘llaniladi.