Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

Asosiy fondlarning xisobi va baxolanishi.
 
Sanoatda asosiy fondlar natural va qiymat shaklida xisobga olinadilar. 
Asosiy fondlar natural shaklda xisboga olish jarayonida mashina va 
dastgoxlar soni, unumdorligi, quvvati, ishlab chiqarish satxlarning o‘lchami, quvurlar 
uzunligi va boshqa miqdoriy ko‘rsatkichlar belgilanadi. Bu ma’lumotlardan 
korxonalarning ishlab chiqarish quvvatlarini xisoblashda, ishlab chiqarish 
dastgoxlarini rejalashda, dastgoxlar unumdorligini oshirish rezervlarini tuzishda 
foydalaniladi. Aynan shu maqsadlarda dastgoxlarning inventarizatsiya va 
pasportizatsiyalari o‘tkaziladi. 
Asosiy fondlarni qiymat shaklida baxolash ularni jamlash imkonini beradi. Bu 
tur baxolash asosiy fondlarning kengaytirilgan qayta ishlab chiqarishni rejalashda, 
emirilish darajasini aniqlashda va amortizatsiya ajratmalar xajmini xisoblashda, 
xususiylashtirish (privatizatsiya) xajmlarni aniqlashda zarur bo‘ladi. 

---

Asosiy fondlarni baxolash bir necha turdan iborat: 
boshlang‘ich; 
tiklangan; 
qoldiq qiymatlari bo‘yicha. 
Korxona kapital mablag‘lari evaziga olingan asosiy ishlab chiqarish 
fondlarning boshlang‘ich qiymati ularni qurish, barpo etish yoki sotib olish, tashib 
keltirish va o‘rnatish uchun ketgan xaqiqiy sarflaridan iborat. 
Aksioner jamiyat ta’mirchilarning ustav kapital ulushidagi sarmoyalari 
evaziga olingan asosiy fondlar qiymati tomonlar kelishuvi asosida belgilanadi. 
Boshqa korxonalardan bekaraz olingan, foydalanilgan asosiy fondlar esa 
qoldiq qiymatlari bo‘yicha xisobga olinadilar. 
Tiklangan qiymat xozirgi, zamonaviy sharoitda asosiy fondlarni qayta ishlab 
chiqarish sarf xarajatlarni ifodalaydi. Tiklangan qiymatni belgilash uchun jami 
mavjud asosiy fondlarni xozirgi zamon narxlar bo‘yicha qayta baxolash zarur, chunki 
ilmiy-texnika taraqqiyoti ta’sirida xar xil yillarda ishlab chiqarilgan asosiy 
fondlarning bir xil turlari turlicha baxolanadilar. Asosiy fondlarni qayta baxolash 
(pereotsenka) oxirgi marotaba 1.01.95 yilda o‘tkazilgan va qayta baxolash indekslar 
(koeefitsientlar) asosida amalga oshirilgan. 
Qayta xisoblash indekslar, asosiy fondlar turlari, xamda ularni ishlab 
chiqarish, qurish yoki sotib olish muddatlariga qarab farq qiladilar. 
Qoldiq qiymat asosiy fondlarning boshlang‘ich yoki tiklangan qiymati va 
emirilish qiymatlar farqini aks ettiradi, ya’ni bu qiymat asosiy fondlardan ma’lum 
davr mobaynida foydalanish natijasida xozirgi muddatda ularda mujasamlangan 
qiymatni aks ettiradi. 
Korxona balansida asosiy fondlar boshlang‘ich yoki tiklangan (qayta 
baxolashdan so‘ng) qiymatlari bo‘yicha xisobga olinadi (balans qiymati).