Т
ж
Masalan, amortizatsiyalanayotgan qiymat 470000 so‘m (500000 -- 30000)
bo‘lgan holda har yilgi amortizatsiya ajratmalarini
hisoblash quyidagi jadvalda
keltirilgan (so‘mlarda):
Yil
Amortizatsiyani
hisoblash
Amortizatsiya
ajratmalari
qiymati
Yil oxiriga
balans qiymati
1-yilga
470000x5/15
156 667
343 333
2-yilga
470000x4/15
125333
218000
3-yilga
470000x3/15
94000
124000
4-yilga
470000x2/15
62666
61 334
5-yilga
470000x1/15
31 334
30000
Jadvallardan ko‘rinib turibdiki, amortizatsiya hisoblashning oxirgi ikkita usulida
asosiy vositalardan foydalanish muddatining boshida hisoblangan amortizatsiya
ajratmalari ob’ekt xizmat muddatining oxirida xisoblangan amortizatsiya qiymagidan
ortiq bo‘ladi. Ushbu usullar ishlab chiqarishga taalluqli asosiy vositalarni hisoblash uchun
qo‘llaniladi, chunki mazkur vositalardan foydalanishning birinchi
yillarida samaraliroq
foydalaniladi va ta’mirlashga xarajatlar unchalik ko‘p bo‘lmaydi. Keyingi yillarda
amortizatsiya xarajatlari kamayadi, ta’mirlash xarajatlari esa odatda oshib boradi.
Har xil turdagi asosiy vositalarda amortizatsiya hisoblashning turli usullaridan
foydalanish mumkin.
Amortizatsiya hisoblashning tanlangan usuli korxonaning hisob siyosati bilan
belgilanishi, bir hisobot davridan ikkinchi hisobot davrigacha izchil qo‘llanishi lozim
va yil davomida uning o‘zgartirilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Agar korxona to‘g‘ri chiziqli usuldan tashqari amortizatsiya hisoblashning boshqa
usullarini qo‘llasa, hisoblangan amortizatsiya summasini O‘zbekiston Respublikasi Soliq
kodeksiga binoan tasdiqlangan me’yorlarga muvofiq yozila-digan summa bilan taqqoslash
zarur. Haqiqatda hisoblab yozilgan amortizatsiya summasi me’yorlar bo‘yicha
hisoblanishi
kerak bo‘lgan amortizatsiya summasidan oshib ketganda farqni xarajatlar tarkibi
to‘g‘risidagi Yo‘riqnomaga doir 1 -ilovaga ko‘ra foyda solig‘i bo‘yicha soliq solish
bazasiga kiritish zarur.
Jismoniy emirilish asosiy fondlar xizmat davrlariga binoan quyidagi formula
asosida xisoblanadi:
bu erda:
T
x
– xaqiy xizmat davri;
T
n
normativ xizmat davri.
Е
=
Т
х
*100%
н
Pul ifodada emirilish darajasi quyidagicha aniqlanadi:
ф
ф
Е
ж
=
А
фе
*100%
А
фб
bu erda:
A
fe
– asosiy fondlarning emirilish qiymati;
A
fb
– asosiy fondlarning boshlang‘ich qiymati.
Asosiy fondlar jismoniy (moddiy) emirilishdan tashqari yana ma’naviy
emirilishiga ham uchraydilar. Ma’naviy emirilish dastgoh va apparatlarning tabiiy
xususiyatlariga ta’sir etmaydi. Ma’naviy eskirish, asosan,
texnik taraqqiyot tufayli
mehnat sarfini kamaytiruvchi, yangi, unumliroq, sermahsul, avzalroq mehnat
vositalarni yaratilishi natijasida yoki asosiy fondlar son jixatdan ko‘payib
ketishi
tufayli ularning qiymati arzonlashishi orqali hosil bo‘ladi yoki vujudga keladi.
Demak, asosiy fondlarning ayrim elementlari jismoniy va ma’naviy emirilish
natijasida ishlab chiqarish doirasidan chiqariladilar.
Ma’naviy eskirgan asosiy fondlar vaqtida o‘zgartirilmasa, bozor raqobati
sharoitida o‘ta yo‘l qo‘yib bo‘lmaydigan xol – qimmatroq va sifati pastroq maxsulot
ishlab chiqarilishiga olib keladi.
Amortizatsiya normasining hisobi quyidagicha:
Н
а
=
А
фб
−
Л
Т
и
*
А
фб
*100%
bu erda:
A
fb
– asosiy fondlarning boshlang‘ich qiymati, so‘m;
L – asosiy fondlarning likvid qiymati, so‘m;
T
i
– asosiy fondlarning xizmat davri (normativ amartizatsion davr)
yil.
Amortizatsiya normasi asosiy fondlar ishlab chiqargan mahsulotga xar yili o‘z
balans qiymatlaridan qancha miqdorini o‘tkazishini belgilab beradi.
Amortizatsiya ajratmalar jamini – A (so‘m) amortizatsiya normalar va asosiy
fondlarning o‘rtacha-yillik qiymatlari asosida xisoblash mumkin:
A=N
a
*Af
o‘.y.
so‘m
Asosiy fondlarning o‘rtacha-yillik qiymatlari boshlang‘ich, qayta baholashdan
so‘ng, tiklangan qiymatlari bo‘yicha va yil mobaynida asosiy fondlar ishlangan
vaqtini inobatga olgan xolda hisoblanadi.
А
=
А
+
А
фк
*
п
−
А
фд
(12
−
п
)
у
.
й
.
у
.
б
.
12
12
bu erda:
Af
y.b.
– asosiy fondlarning yil boshidagi qiymati, so‘m;
Af
k
– kiritilgan asosiy fondlar, so‘m;
Af
d
– demontaj qilingan (chiqarilgan) asosiy fondlar, so‘m.
Korxonalar tasdiqlangan amortizatsiya normalarga nisbatan pasaytirilgan yoki
tezlashtirilgan amortizatsiya normalarni qo‘llashga xaqli, ammo tezlashtirilgan
amortizatsiya normasining koeffitsienti 2-dan oshmasligi kerak.
Amortizatsiya ajratmalarining xisobi kuyidagicha:
A=Af/Tn
A= (Af-L)/Tn
A=(Af+Rm-L)/Tn
Bu erda Rm – modernizatsiya eki rekonstruksiya buyicha sarflar, sum.
Amortizatsiya ajratmalar umumiy summasi ishlab chiqarish xarajatlar
tizimiga kiritiladi. Mahsulot sotilgandan so‘ng korxona amortizatsiya ajratmalaridan
mustaqil ravishda o‘zi foydalanadi (korxonani kengaytiri,
asosiy fondlarni qayta
tiklash va modernizatsiyalashtirishga ishlatadi).
Bozor munosabatlari sharoitda amortizatsiya ajratmalar miqdori korxona
iqtisodiyotiga katta ta’sir etadi. Ajratmalarning balandligi ishlab chiqarish sarflarini
o‘sishiga olib keladi, natijada mahsulot raqobatbardoshligi va foyda hajmini pasayib
ketishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: