Tashqi iqtisodiy faoliyat va raqobat menejmenti

2.4.2.-rasm. Tarmoqlararo savdo
Tarmoq ichidagi savdo asosan differentsiyallashgan tovarlar bilan amalga oshadi, ba’zi vaziyatlarda gomogen tovarlar bilan ham amalga oshishi mumkin. Bunga sabab sifatida transport xarajatlarini qisqarti- rish va mavsumdagi farq boTishi mumkin. 1 va 2 mamlakatlarda bir tovami ishlab chiqaruvchilar (S, S’) va iste’molchilar (D i D’) geografik jihatdan rasmdagidek joylashgan. SD’ masofa D’S’ masofadan sezilarli darajada qisqa boTganligi sababli ikkinchi mamlakat uchun tovami o‘z ishlab chiqamvchisidan sotib olgan ko‘ra xorijdan import qilish foydaliroq boTadi.
Shimoliy va janubiy yarimshar- da yil fasllari turli pajlga to‘g‘ri ke- ladi, ya’ni Braziliya o‘zining qish- loq xo‘jaligi mahsulotlarini yigTm paytida AQShga eksport qiladi va AQShda yig‘im paytida AQShdan sotib oladi.
Differentsiyallashgan tovarlar bilan tarmoq ichidagi savdoni sa- bablari quyidagilar:
• Iste ’molchilar istak va xohish- lari har xil;

• 
  Kesishuvchi talab;
  
• 
  Keng ko'lamda ishlab chiqarish effekti
  

Linderning kesishuvchi talab nazariyasi
Kesishuvchi talab nazariyasi, bu — xalqaro savdoni talab tomonidan tushuntiruvchi kamdan-kam nazariyalarning biridir. Bu nazariyaga ko‘ra mamlakat eksporti importyor-mamlakatdagi talabga bog‘liq.
Kamdan-kam tovarlar faqat eksport uchun ishlab chiqariladi. To- varlarning asosiy qismi ichki bozorda sotiladi, ichki iste’mol toTiq qondirilgandan keyingina bu tovar eksport qilinadi. Bu tovarni xorijiy mamlakatlarda sotishda bu mamlakatdagi talab tarkibi o‘z mamla- katidagi talab o‘xshash boTgan mamlakatni tanlash maqsadga muvofiq. Ikki mamlakatda talab tarkibi ko‘proq daromad darajasiga bogTiq boTadi, daromad qanchalik yuqori boʻlsa, sifatli tovarga boTgan talab ortib boradi.
Kesishuvchi talab nazariyasi, bu - turli mamlakatlardagi iste'mol- chilarning daromadlari va istak-xohishlari deyarli bir xil boTganligi sababli har bir mamlakat uchun ishlab chiqarishda va ichki bozorda yaxshiroq tajriba to‘plangan tovarlami eksport qilish oson bo‘lishidir.
Nazariyaning grafik ko‘rinishi quyidagicha: faraz qilaylik, ikki mamlakat mavjud, birinchi mamlakatda daromad darajasi A dan C gacha, bu daromad darajasida ushbu mamlakatda sotiladigan tovarlar sifati A’ dan C’ gacha. Ikkinchi mamlakatda esa daromad darajasi B