Toshkent davlat agrar universiteti samarqand filiali fundamental fanlar kafedrasi

Biriktiruvchi to’qima. Bu xil to’qimaga suyak to’qimasi, tog’aylar, paylar, bog’lovchilar, tolali biriktiruvchi to’qimalar kirib, ular boshqa hujayralarni (to’qimalarni) birlashtirib ushlab turadi. Tolali biriktiruvchi to’qima tola va hujayra oralig’i moddasidan tashkil topgan.

7-rasm. Biriktiruvchi to’qima
1-pay biriktiruvchi to’qima, 2-tolali biriktiruvchi to’qima,
3-tog’ay biriktiruvchi to’qima, 4-suyak biriktiruvchi to’qima


Suyak to’qimasi organizm skeletini tashkil etadi. U suyak hujayrasidan (osteosit, ostloblas, ostloklast) dan tashkil topgan.


Tog’aylar ular ham organizm skeletini hosil qiladi. Umurtqali hayvonlarning embrional davrida skeletlar tog’aylardan tashkil topgan. Odamlarda quloq suprasi va burun uchida qolgan.
Muskul to’qimasi. Hayvon organizmida uch xil muskullar bo’ladi.
1. Suyak muskullari yoki ko’ndalang-targ’il muskullar.
2. Silliq muskul to’qimasi.
3. Yurak muskul to’qimasi.
Muskul to’qimalarining qisqarishi natijasida ular mexanik ish bajaradilar, hamda ular faqat tortilishlari mumkin, hyech qachon ularda itarish xususiyati bo’lmaydi.
Suyak muskullari ancha katta miqdorda uchrab, ular ko’pincha suyakka birlashgan bo’ladilar.
Yurak muskullari yurak devorlarini hosil qiladi.
Silliq muskullar esa ovqat hazm qilish hamda ba’zi bir ichki organlarning devorlarini hosil qiladi.

8-rasm. Muskul to’qimasi
1. Suyak muskullari yoki ko’ndalang-targ’il muskullar, 2. Silliq muskul to’qimasi, 3. Yurak muskul to’qimasi.
Qon va limfa. Qon oziqlantirish, nafas olish va transport kabi eng muhim vazifalarni bajaradi. Qon murakkab tuzilishga ega bo’lib, u odam massasining taxminan 5-9 % ni tashkil etadi. Qon tarkibida qon plazmasi, shaklli elementlardan eritrositlar, leykositlar, trombositlar (qon plastinkalari) bo’ladi. Qon plazmasi tarkibida 90-93 % suv bo’lib u o’zida oqsillar, yog’lar, uglevodlar va mineral moddalarni saqlaydi.
Eritrositlar yoki qizil qon tanachalari yadrosiz oval shakldagi hujayralardan tashkil topgan bo’lib, ularning diametri 7,1-7,9 mkr. Erkak odamning 1 ml qonida 3,9-5,5x10 miqdorda va ayol kishining 1 ml qonida esa 3,7-4,9x10 miqdorida eritrositlar bo’ladi. Eritrositlar asosan kislorod va karbonat angdridini tashish uchun xizmat qiladi.
Leykositlar yoki oq qon tanachalari. 4-10 mkr kattalikda bo’ladi. Ular organizm immunitetini shakllantirib, organizmni himoya qilishga xizmat qiladilar.
Trombositlar (qizilqon plastinkalari). Bular ham yadrosiz hujayralar bo’lib, kattaligi 2 – 3 mkr ni tashkil etadi. Odamning 1 ml qon tarkibida 3x10⁸ ta trombositlar bo’ladi. Ular qonni ivishida qatnashadilar.
Limfa – qonga o’xshash suyuq qismdan va shaklli elementlardan tashkil topgan. Suyuq qismi limfaplazma deyilsa, shaklli elementlari asosan limfasitlardan tarkib topgan. Limfa tarkibida yana kam miqdorda monositlar ham buladi. Limfa limfasitlarni tartibga solib turishda hamda organlarda metabolizm natijasida to’plangan suyuqliklarni qaytarishda (chiqarib tashlashda) xizmat qiladi.
Nerv to’qimasi. U bir-birlari bilan zich joylashgan va bog’langan nerv hujayralari – neyronlardan tashkil topgan. Neyronlarning birgina odam miyasidagi mikdori 10¹⁰ taga tengdir. Har bir neyron diametri 3- 100 mkr keladigan yadro va boshqa orga­noidlari bo’lgan tana hujayradan hamda tana hujayradan hosil bo’lgan bir qancha sitoplazmatik o’simtalardan tashkil topgan. Neyronlar olingan ta’sirotni doimo o’tkazib turadi.