Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti gumanitar fanlar fakulteti

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA OʻRTA MAXSUS TAʼLIM VAZIRLIGI
TOSHKENT VILOYATI
CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI


GUMANITAR FANLAR FAKULTETI
O‘ZBEK TILSHUNOSLIGI KAFEDRASI

O‘zbek tili va adabiyoti yo‘nalishi 18/2-guruhi talabasi

Sayfullayeva Zura Sayfiddin qizining “Hozirgi o‘zbek adabiy tili” fanidan
“Adabiyot o`qitishda integrativ yondashuvning o‘rni”
mavzusida yozgan
KURS ISHI

Ilmiy rahbar ________________________

Chirchiq – 2022
Kurs ishi Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti oʻzbek tilshunosligi kafedrasida bajarilgan.

Ilmiy rahbar: _____________________

Himoya 2022 – yil _________________ oyining _____ kuni Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti oʻzbek tilshunosligi kafedrasida kurs ishlari himoyasi yigʻilishida oʻtkaziladi.

Kurs ishi bilan Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti oʻzbek tilshunosligi kafedrasida tanishish mumkin.

MUNDARIJA
KIRISH. ……………………………………………..…………………..3-8
I BOB. Integrativ yondashuvning ahamiyati va adabiyot fanining boshqa fanlar bilan bog`liqligi
1.1. Integratsiya va uning mazmun-mohiyati ……………………..…9-12
1.2. Integratsiyalashgan ta`lim va fanlararo aloqadorlik ……….... 13-22
II BOB. Adabiyot o`qitishda integrativ yondashuv – o`quvchilar fikrlash qobiliyati va dunyoqarashini rivojlantiruvchi omil
2.1. Adabiyot ta`limida integrativ yondashuv ……………………. 23-28
2.2. Darslikda berilgan adabiy materiallarini o`rgatishda integratsiyadan foydalanish …………………….…………………………29-35
Xulosa………………………………………………………………….36-37
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati ……………………………….. 38-40

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi va ilmiy ahamiyati. Millatni millat, davlatni davlat maqomiga ko`taradigan asos va omillarning asosiysi ilm-fan, madaniyat, ma’naviyat va din ekanligi hech kimga sir emas. Xuddi shuning uchun ham, har jabhada kuchli davlat va serg`ayrat millat hayotini adabiyotdan ayri holda tasavvur qilib bo`lmaganidek, adabiyot taqdiri va ravnaqini ham xalq, davlat manfaatidan yiroq bir hodisa deyish mumkin emas. O`zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarlarida o`rinli ta’kidlanganidek: “Adabiyot, so`z san’ati azaldan, xalq qalbining ifodachisi, haqiqat va adolat jarchisi bo`lib keladi”<sup>1</sup>
O`zbek adabiyoti o`zining boy sarchashmalariga ega bo`lib, uni yosh avlodga o`rgatish, boy merosimizni o`quvchilarga to`laqonli anglatish, ong-u shuuriga singdirish uchun turli metod va usullardan foydalangan ma`qul. Bu borada yangi va zamonaviy uslublarni o`rgash va amiliyotga keng tatbiq qilish zaruriyati tug`iladi. Ba`zan shunisi ham e`tiborliki, zamonaviy sharoitlarda fanlarni, shu qatorda ona tili va adabiyot fanlarini o`qitishda ularning integratsiyasini ta`minlashga yetarli e`tibor qaratilmay kelmoqda. Muammoni bartaraf etishga qaratilgan tadbirlar va bunday muammolarni tubdan islohot qilish maqsadida keng amailoytda bu muammolarni o`rganish, yangi usul va vositalarni ishlab chiqish talab etiladi.
Davrimizning hayotiy ehtiyojlari maktablarda ta`lim-tarbiya ishlari darajasini yuqori bosqichga ko`tarishni, har tomonlama puxta bilim oladigan, fan va texnika asoslari bilan qurollangan kelajak avlodni voyaga yetkazib tarbiyalashni talab qiladi. Prezidentimiz Sh. Mirziyoyev “Bizning vazifamiz – to`plangan tajriba va ilg`or xalqaro amaliyotga suyangan holda o`zimizning taraqqiyot va yangilanish modelimizni qat`iy amalga oshirishdan iborat. Shu borada yaqin va o`rta muddatda belgilangan cmarralarga erishish uchun qat`iyat bilan harakat qilishimiz zarur² deb ta`kidlaganlari bejiz emas. Negaki taraqqiyotga erishishda mamlakat ijtimoiy tizimining barcha sohalari faol bo`lmoqliklari shart, shu jumladan, ta`lim amaliyotida ham.
Ta`lim amaliyoti ko`rsatishicha maktab ta`limida fanlararo aloqadorlikni yo`lga qo`yish fan va jamiyat hayotida bugungi kundagi sodir bo`layotgan integratsion jarayonlarning yorqin ifodasidir. Ushbu aloqadorlik o`quvchilarning bilimlarni ongli ravishda o`zlashtirishlari va dunyo haqidagi yaxlit tasavvurlarni rivojlantirishda muhim rol o`ynaydi. Integratsiyani 18-asrdayoq Spenser o`rganib izohlagan edi. Shunday ekan umumta`lim fanlari qatoriga kiruvchi adabiyot darslariga integratsion yondashuv bilan e`tibor qaratmoq, uni amaliyotda qo`llab yuqori natijalarga erishishni maqsad qilmoq bugunning oldimizdagi muhim masalalaridandir.
Misol uchun Oybekning “Navoiy” romanini o`quvchilarga oddiy usulda shunchaki suhbat yo tushuntirish orqali tasvirlab berish bilan ko`zklangan natijaga erishib bo`lmaydi. Buning uchun, albatta, til tarixi hamda tarix fanlarini qiyoslagan holda o`rgatish talab etiladi. Chunki asarda ishlatiladigan so`zlar nima uchun aynan eskirgan so`zlar vositasida berildi`yu, buning sababi so`z shakllari farqini biz tarixda bo`lib o`tgan savdo, madaniyat va davlatlarning o`zaro aloqalarini tasavvur qildirib, sharhlabgina o`rgatish va dunyoviy tasavvur hosil qildirish mumkin. Yoki Bo`lmasa, E.S. Tompson asarlari darslikda berilgan bo`limlar bilan tanishtirishda biologiya, botanika fanlari bilan qiyoslagan holda o`rgatilsa asarning tub mohiyatini o`quvchiga singdirishda muhim vosita bo`lib xizmat qiladi. Bundan ma`lumki adabiyot darslarida integrative jihatdan yondashish dolzarb masala bo`lib, uni yechishda turli usul va metodlarni yordamchi sifatida qo`llasa maqsadga muvofiq bo`ladi. Ilmiy jihatdan olib qaraganda bu o`rganilayotgan materialning o`quvchi ongida real tasvirlanishi va mavzu mohiyatini to`laqonli anglashda asosdir.
Ushbu mavzuning dolzarbligi yana shundan iboratki, adabiyot fani xilma-xil janr va mavzularni qamrab olgan. Umuman olganda dunyo haqidagi tasavvurlarni boyitish, ma`naviyatni yuksaltirishga qaratilgan, tarbiyaviy ahamiyatga ega va tarbiya mohiyatini ochib beradigan fan adabiyot hisoblanib, albatta har bir mavzuni o`rgatishda integratsiyaga tayanilsa, o`rganilayotgan o`quv materialining o`quvchi yodida uzoq saqlanishga asos bo`lishi hamda keng tasavvurga ega bo`lishini ta`minlashga xizmat qiladi. Shunday ekan bu borada adabiyotshunoslarimiz ham izlanishlar olib borib bu masalaga chuqurroq yondashmoqdalar.
Ta`lim olish har jihatdan amaliyotga taynishi hech kimga sir emas, demakki o`quvchilar dunyoqarashini shakllantirishda integrativ yondashuvning ahamiyati katta ekanini his qilish qiyin emas. Kurs ishi davomida bu mavzuning dolzarb ekanini kengroq tasvirlaymiz hamda adabiy asarlarni o`rganishfda qanday integratsiyalardan foydalanish haqida ba`zi fikr va misollarni keltiramiz.