Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti X. X. Muratov, R. R. Jabbarov

MAVZUNI MUSTAXKAMLASH UCHUN SAVOLLAR:
1. Ranglar spektrida mavjud bo‘lgan barcha ranglarni nechta asosiy 
ko‘rsatkich bo‘yicha xarakterlash qabul qilingan? 
2. Jilo nima? 
3. «Issiq» va «Sovuq» rang deganda nimani tushunasiz? 
1.
 
«Issiq» va «Sovuq» rang tuslarini o‘rganish.
 
2. Rangning xuddi nur va soya singari buyumning shaklini 
ro‘yobga chiqarib, uni bilishga imkon yaratuvchi jihatlarini 
o‘rganish. 
2. Ayrim ranglarning spetsifikasi haroratni, kattalikni, og‘irlikni va masofani 
psixologik o‘zgarishiga olib keluvchi omillarni o‘rganish. 
 
II.3.–§. KOMPOZITSIYANING ASOSIY QONUNIYATLARI 
 
II.3.1.–§. Badiiy bezak ishlarida yozuvlar 
 
Ta'lim muassasasidagi badiiy bezash ishlariga qo‘yiladigan estetik talablar 
ortib borayotgan hozirgi kunda ana shu ishlarning asosiy elementlaridan biri bo‘lmish 
shrift qo‘llash san'ati yuqori badiiy sifat darajasiga ko‘tarilishi lozim.
Biz harflar vositasida o‘z fikrimizni va o‘zgalar fikrini uqib olamiz. Bu e'lon, 
chaqiriq, devoriy gazeta va boshqa ko‘rgazmali tashviqot vositalari yordamida 
amalga oshadi. Bularni bajaradigan yoki unga bevosita rahbarlik qiladigan shaxs 
shrift nazariyasini va yozish malakalarini egallagan bo‘lishi kerak.

---

126 
Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosi va o‘nlik raqamlar. 
Shriftning juda ko‘p turlari mavjud. Fikrimizning dalili sifatida istalgan 
gazetani olib qarasak, undagi sarlavhalar turli xildagi shriftlardan iborat ekanligini 
ko‘ramiz. 

---

127 
Gazeta sarlavhalaridan namunalar.
 
So‘zning grafik ifodaliligiga shriftning obrazliligi, shrift kompozitsiyasining 
tuzilishi va yaxlitligi hisobiga erishiladi. Shrift ko‘rgazmali tashviqotning barcha 
vositalari orqali o‘tadi va mavzuga bog‘liq holda jo‘shqinlik va his–tuyg‘ularni, 
chaqiriq va osoyishta eslatishni, lirika, assotsiatsiya, yumor, satira va hokazolarni eng 
aniq ifodalaydigan tasvirga ega bo‘lishi kerak
21
.
Keng uchli asboblar bilan yozish va chizish texnikasini puxta o‘rganish, eng 
yaxshi shrift namunalarini bemalol bajara olish kishining shrift sohasidagi badiiy 
bilim saviyasini oshiradi. «Obraz, obrazlilik, — deydi atoqli rassom S.B.Telingater, 
— kishi tafakkurining ob'ektiv olamni bilish jarayonida, u o‘z fikrini boshqalarga 
berish uchun turli vositalardan foydalanish natijasida vujudga keladigan sohasidir. 
San'at asaridagi kabi shrift tasviridagi badiiy obraz butun jarayonning mahsulidir»
22
.
21
Xayitboyev D.J. Badiiy bezak san’ati asoslari (Metodik qo’llanma). –Urganch.: UrDU, 
2005. 
22
Безрукова Е.А., Мхитарян Г.Ю. Шрифты: шрифтовая графика. –М.: Юрайт, 2019. 

---

128 
Agar jurnal va boshqa matbaa mahsulotlarini varaqlasak, ulardagi shriftlar 
yana ham rang–barangligini ko‘ramiz. Shrift uslublari va turlarining rang–barangligi 
insoniyat taraqqiyotining uzoq va murakkab bosqichi davomida yuzaga kelgan. 
Jahon yozuvi tarixi asosan to‘rtga bo‘linadi:
1. Piktografik (surat ko‘rinishidagi) shrift — dastlabki odamlar qoyalarga 
surat shaklida tushirgan yozuvlar. 
2. Ideografik (ieroglif tarzda) — eramizning dastlabki paytlardagi va savdo 
aloqalari o‘rnatilgan davlatlar (Misr, Xitoy) yozuvlari.
3. Bo‘g‘inli (bir yozuv belgisi – bo‘g‘in) — Hindistondagi ayrim xalqlarning 
yozuvi, Yaponiyada bu yozuv Xitoyning ieroglif tarzidagi yozuvi bilan birga 
qo‘llangan.
4. Harfiy tovushli – (fonematik) — tillarning fonematik tarkibini aks 
ettiruvchi yozuv.