Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti X. X. Muratov, R. R. Jabbarov

Tayanch tusunchalar:
e'lon, chaqiriq, devoriy gazeta, sarlavha, grafik, 
obraz, asbob, matbaa, piktografik, ideografik, ieroglif, fonematik. 
MAVZUNI MUSTAXKAMLASH UCHUN SAVOLLAR:
1. So‘zning grafik ifodaliligi deganda nima tushunasiz va u nimaga bog‘liq? 
1.
 
Jahon yozuvi tarixini o‘rganish.
 
2. Piktografik — surat ko‘rinishidagi shriftlarni o‘rganish. 
3. Ideografik — ieroglif tarzidagi shriftlarni o‘rganish. 

---

129 
 
 
 

---

130 
 
 
 
 

---

131 
II.3.2.–§. Yozuv kompozitsiyasi e'lon, shior, tabrik matni kabi yozuvlarni yozish 
 
Harflar va yozuvlar doimo takomillashib borgan, bu jarayon hozirgi 
bosqichda ham davom etmoqda. Shriftlarning ayrim nazariy asoslari o‘zgarib borsa–
da, lekin shrift va shriftli kompozitsiyaga bo‘lgan asosiy talablar o‘zgarishsiz 
qolmoqda.
Harflarning 
sifat 
xarakteristikasi 
bo‘lmish 
qo‘shimcha belgilar ham borki, 
ular 
harflarning 
nisbatlari, 
yo‘g‘onligi, 
chiziqlarning 
qalinligi bo‘lib, quyidagilardan 
iborat:
— 
harflar 
enining 
balandligiga nisbati; 
— harflarning balandligi; 
— asosiy va birlashtiruvchi chiziqlarning kontrastligi; 
— ularning tik yoki og‘ma bo‘lishi; 
— kemtik, pastga va yonga chiqadigan elementlarning xarakteri va boshqalar.
Badiiy bezash ishlarida ko‘proq plakat shrifti qo‘llaniladi. Ulardan chaqiriqlar 
yozishda, ko‘rgazmali tashviqot ishlarida, devoriy gazetalar va e'lonlar yozishda 
foydalaniladi. Plakat shriftlarning afzalliklari shundaki, ularni yozish aytarli 
qiyinchilik tug‘dirmaydi. Shrift belgilari sodda va tushunarli bo‘lgani uchun tuzilgan 
matnlar tez va oson o‘qiladi.

---

132 
Yozuvlarning badiiy–obrazli va kompozitsion mohiyati ko‘p jiqatdan 
shriftlarga bog‘liqdir. Shriftlar nisbatining turli variantlari mavjud. Masalan, vertikal 
(asosiy) chiziqlari baland. Eni qisqa olingan cho‘zinchoq shriftlar yoki, aksincha, 
gorizontal o‘qdagi o‘lchami katta, vertikal o‘qdagi o‘lchami juda qisqartirib olingan 
shriftlar va hokazo. Shriftlarning nisbati 1:1 dan 1:2 gacha turlari badiiy bezash 
ishlarida ko‘proq qo‘llanadi. Yozuvlarning o‘qilishini yengillashtirish maqsadida 
ayrim hollarda odatdagi nisbatlardan chetlashish mumkin. Ma'lumki, inson ko‘zi 
yaxshi ilg‘ashi uchun nisbati 3:5 bo‘lgan shriftlar qulaydir.
Shriftlarning yana bir sifati–chiziqlarning yo‘g‘on yoki ingichkaligi 
matnlarning ma'naviy va badiiy ahamiyatini ochib beruvchi omil hisoblanadi. 
Yo‘g‘on chiziqni shriftlar bilan yozilgan yozuvlar fon bilan o‘ziga xos kontrast hosil 
qilib, oson o‘qiladi. 

---

133 
Harflarning chiziqlari yo‘g‘on bo‘lishi ayrim dekorativ ishlarga uncha mos 
kelmasligi, ular o‘zining konstruktiv tuzilishiga ko‘ra umumiy qatordan ajralib qolib, 
bajarilayotgan ishning sifatiga salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin.
Bunday hollarda shrift chiziqlarning yo‘g‘onligini o‘zgartirishga to‘g‘ri 
keladi.