Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги фарғона давлат университети

2)Антик ва ўрта аср шаҳарлари ва давлатчилигининг археологик манбаларда акс этиши.
Илк давлатчилик тарихидан сўз юритувчи тарихий манбаларда Қадимги Хоразм ва Бақтрия давлатлари тўғрисида сўз боради. Ҳамма гап шундаки, юқорида эслатилган давлатларнинг бири Бақтрия тўғрисида сўз борган бўлса, иккинчиси Хоразм ҳудудида милоддан аввалги VIII-VII асрларда бўлган. Агарда, Бақтрия ҳудудидаги археологик обидалар милоддан илгариги XV-VIII асрлар билан даврланадиган ва айнан шу давр қатламлари кўп бўлса, Хоразм воҳасидаги археологик обидаларда бундай қатламлар, бундай археологик обидалар йўқ. Аммо, Қадимги Хоразм давлатчилиги тўғрисида гап кетганда албатта Марв воҳаси ҳам айнан шу давлатчилик ҳудудларига кирган бўлиши керак. Агарда бу воҳани Қадимги Хоразм давлатчилигига қўшиб фикр юритадиган бўлсак, унда ҳақиқатдан ҳам Хоразмни милоддан илгариги VIII-VII асрларга оид давлатчилиги тўғрисида гапириш мумкин. Аммо “Қадимги Хоразм” деб, фақат ҳозирги Хоразм воҳасини тушунсак, унда биз қадимги давлатчиликни ўрганишда услубий жиҳатидан адашганлигимизни кўрсатади. Чунки, бу воҳада милоддан илгариги VIII-VII асрларга оид шаҳарсозлик маданияти деярли учратилмаган, аксинча, бу ҳудудга шимоли-ғарбий ҳудудлардан чорвадорларнинг Қуйисой маданиятини кириб келганлигини кўрсатадиган археологик материаллар топилган. Кичкинагина битта ҳудудга анчагина чорвадорларни кириб келганлигини кўрсатишни ўзи, бу ердаги шаҳарсозликни ва шунингдек давлатчиликни келиб чиқишини ҳам бирнеча юз йилларга орқага тортиши мумкин. Агарда ёзма маълумотларда эслатилган Хоразм ҳудудига Марв воҳасини ҳам қўшиб тасаввур қиладиган бўлсак, унда ёзма манбаларда таърифланган Катта Хоразм давлати тўғрисидаги фикрлар тўлиқ археологик изланишларнинг натижаларига тўғри келади.
Шу билан бирга дастлаб шаҳар пайдо бўлиб кейин давлат пайдо бўладими, ёки аввал давлат пайдо бўлиб, кейин шаҳар пайдо бўлганлиги тўғрисида кўплаб назарий тортишувлар олимлар ўртасида кенг тарқалган. Ҳақиқатдан ҳам бу масала мунозарали масала бўлиб, шаҳардан илгари давлат бўлмаса, шаҳарсозликдаги мудофаа иншоотларини қуриш учун ишчи кучларини жалб этиш ва уни мудофаа иншоотларини тиклашда текин ишчи кучидан фойдаланмай туриб уни қуришни тасаввур қилиб бўлмайди. Худди шундай ҳолатни йирик каналларни қуришда ҳам кўриш мумкин. Йирик каналларни қуришга ҳам мудофаа иншоотларини қуришга нисбатан кўп куч сарфланса сарфланадики, ундан кам бўлмайди.
Юқоридагилардан шу нарса келиб чиқадики, дастлаб давлат пайдо бўлиб, кейин шаҳар бўлган бўлиши керак.
Шаҳарлардаги маҳаллаларнинг ўрганилиши натижасида олиниши мумкин бўлган маълумотлар. Уй – қўрғонлар ва шаҳар харобаларида топилган ашёлар аҳамияти. Археологик тадқиқотлар натижаларидан давлатчилик тарихини ўрганишда фойдаланиш. Шаҳар бирламчими, ёки давлат бирламчи эканлиги масаласи. Марказий Осиёда давлатчиликнинг келиб чиқиши хусусиятларини археологик маълумотлари асосида ёритилиши. Қадимги Бақтрия давлатчилиги ва қадимги Хоразм давлатчилиги масалаларини ўрганилиши. Қадимги чорвадорларга оид шаҳарларни ва давлатларни ажратишнинг археологик белгилари. Замонавий муаммолар ва ёндашувлар.

Антик давр шаҳарсозлиги анча яхши ўрганилган, чунки антик даврда биз айнан шу даврда қурилган шаҳарлар билан бирга, қадимги даврларга оид шаҳарларнинг ҳам қайта қурилганларини ҳам археологик жиҳатдан сақланиб қолганлари бор ва уларнинг қадимги давр шаҳарларидан анча фарқ қилиши кузатилган.