11 маъруза. Хужалик маблагларини ва мажбуриятларини


Хисоб турлари; бухгалтерия хисоби



Download 0,87 Mb.
bet5/30
Sana13.07.2022
Hajmi0,87 Mb.
#792055
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   30
Bog'liq
Бух-хис назарияси

Хисоб турлари; бухгалтерия хисоби.

Республикамизда халк хужалиги ягона давлат режаси асосида юритилади. Бу уз навбатида хисобнинг ягона тизимини яратишни талаб килади. Хужалик фаолияти жуда мураккаб ва куп киррали булганлиги сабабли хисобнинг шундай бир тизимини яратиш талаб килинадики, бу ягона тизим корхоналарда хамда бутун халк хужалигида содир булаетган турли-туман хужалик фаолиятлари ва операцияларини камраб олсин хамда халк хужалигига рахбарлик килиш ва уни бошкариш учун зарур булган маълумотлар билан таъминлай олсин. Хисобнинг бу тизимига оператив еки оператив-техника хисоби, бухгалтерия хисоби ва статистик хисобларни бир-бирига чамчарчас боглик холда куллаш билан эришилади. Бу учала хисоб турининг йигиндиси халк хужалиги хисоби дейилади.


Оператив (оператив-техника) хисоб ишлаб чикаришнинг айрим бу лимларида содир булаетган хужалик араени ва операциялари хакида зарур маълумотларни тезда етказиб беришга каратилган жорий куза тиш ва назорат килиш усулидир. Бу хисоб маълумотлари хужалик фаолияти ва операцияларини кузатиш натижасида олинади. Уларни махсус хужжатларда кайд килиш шарт эмас. Улар огзаки, телефон еки телеграф оркали берилиши хам мумкин. Шундай килиб, оператив хисобда барча алока воситалари ишлатилади. Оператив хисоб ердамида мол етказиб берувчиларнинг шартномаларни бажариши, ишчи ва хизматчиларнинг ишга уз вактида келиши, молларнинг жунатилиши, тулов муддатлари буйича мажбуриятларнинг бажарилиши, мусобаканинг бориши ва бошкалар тугрисида маълумотлар олинади. Бу маълумотлар хужалик жараёни ва ишлаб чикариш режаларининг бажарилиши устидан назорат килишда кенг кулланилади.
Оператив хисобнинг узига хос хусусияти шундаки, бунда хужалик жараёнидаги маълумотлар тезлик билан кайд килинади ва тегишли жойга тезда етказиб берилади. Бундай маълумотлардан эса муайян корхонада хужалик жараёни, шунингдек бутун халк хужалигига оператив рахбарлик килиш учун фойдаланилади. Оператив хисобда аник объектдан катъий назар, натура, мехнат ва пул улчовларидан фойдаланилади.
Бухгалтерия хисобининг хар бир кайд этилган езуви, амалга оширилган хужалик операцияси еппасига хужжатлаштиришга асосланади. Бухгалтерия хисоби хисобнинг хужжатли хисоб тури дейилади.
Биз юкорида кайд килганимиздек, бухгалтерия хисобида натура улчови, мехнат ва пул улчовларидан фойдаланилади. Хар кандай хужалик операцияси албатта пулда ифодаланилади. Шунинг учун хам бухгалтерия хисоби пулли хисоб тури деб юритилади, яъни содир булган хужалик жараёни ва операцияларини умумлаштириш факат пул ифодасида олиб борилади.
Бухгалтерия хисоби ходисаларни урганиш ва назорат килиш тизимидир. Унинг объекти алохида корхона, ташкилот ва муассаса, умуман халк хужалиги еки унинг бирор тармоги булиши мумкин.
Статистик хисоб тегишли усуллардан, масалан, статистик кузатиш, статистик йигиш, статистик гурухлаш, урта микдорларни олиш ва бошкалардан фойдаланиб, жамият хужалик фаолияти ривожланишининг асосий конуниятларини аниклайди. Статистик хисоб ишлаб чикарувчи кучлар, ишлаб чикариш муносабатлари ва жамият хаётидаги сиесий ва маданий ривожланишининг микдрий курсаткичларини беради. Шунинг учун хам халк хужалик хисоби тизими статистик хисоб талабларига мос холда умумий методология асосида юритилади. Статистик хисоб хужалик фаолияти ходисаларини урганишда маълум даражада бухгалтерия хисобининг кузатиш натижаларидан фойдаланилади.
Статистик хисобнинг махсус шаклларидан махсулотнинг хажм ва сифати ишлаб чикаришда сарфланган мехнат ва унинг унумдорлиги, иш хаки, корхоналарда ишловчи ходимларнинг сони, ишлаб чикарилган махсулотнинг таннархи ва бошкалар акс эттирилади. Бу маълумотлар корхоналарнинг ишлаб чикариш ва хужалик - молиявий фаолиятини иктисодий тахлил килишда кенг фойдаланилади.
Статистик хисоб хужалик жараёнида содир булган ходисаларнигина урганиб колмасдан, балки жамиятдаги сиесий ва маданий ходисаларни хам урганади. Масалан, статистик хисоб ердамида ахолининг харакати, тугилиши ва улиши, жамиятнинг ижтимоий тузилишидаги узгаришлар ва хоказолар урганилади.
Статистик хисоб урганаетган объекти ва куйилган максадига караб натура, мехнат ва пул улчовларидан, умумлашган курсаткичларни олиш учун эса оператив ва бухгалтерия хисоби маълумотларидан кенг маънода фойдаланади.
Курснинг максади халк хужалигида бухгалтерия хисобининг алохида роли ва ахамиятини ифодалашга мулжалланганлиги учун унинг айрим хусусиятларини куйидагича таърифлаймиз:
Бухгалтерия хисоби ягона халк хужалик хисоби тизимининг бир тури булганлиги сабабли хисобга хос булган хамма умумий вазифалар унга хам тегишлидир.
Хисобнинг уч тури: оператив, бухгалтерия ва статистика хисоблари биргаликда халк хужалик хисобининг ягона тизимини ташкил килади. Бир турдаги хисобнинг маълумотларини иккинчиси тулдиради еки умумлаштиради. Хозирги пайтда халк хужалик хисобини ташкил килишда хисобнинг икки турини кушиб олиб бориш холлари хаётга кириб келмокда. Аналитик хисобни соддалаштириш, замонавий электрон-хисоблаш машиналарини куллаш асосида оператив хисоб билан бухгалтерия хисобини биргаликда олиб бориш характерлидир.
Барча хисоблар бир-бири билан чамбарчас боглик холда юритилади. Бу алокани курсатиш учун бухгалтерия хисобида вактбай хак тулаш шаклида иш хаки олувчи корхоналарнинг ишчи, инженер-техник ходимлари ва хизматчиларига иш хаки хисоблаш жараёнини мисол сифатида олиш мумкин. Бунда иш хакини хисоблаш учун оператив хисоб маълуммотларига асосланилади, яъни табелдаги ишчининг ишга келганлиги ва кетганлиги хакидаги маълумотга асосан иш хаки хисобланилади.
Содир этилган ходиса ва вокеаликларни хисобга олишда бухгалтерия хисоби билан бир каторда статистик хамда оператив хисоб маълумотларидан фойдаланилади.
Оператив хисоб содир этилган ходиса ва вокеаликларни тезкорлик билан кузатиб, микдор жихатдан улчаб бошкарув учун ахборот беришга хизмат килади.
Статистик хисоб эса содир этилган ижтимоий-иктисодий ходисаларни оммавий тарзда кузатиб, микдор жихатдан улчаб хужжатларда кайд килади.
Оператив хисобнинг хисобга олиш объектига мисол килиб, пахта-йигим териминининг кундалик ахволи тугрисидаги маълумотни келтириш мумкин. Бунда ахборот зудлик билан огзаки ёки ёзма тарзда алока воситалари ёрдамида жамланади ва бошкарув учун зарур булган карор кабул килинади.
Статистик хисобнинг хисобга олиш объектига мисол килиб ахолининг руйхатдан утказиш тугрисидаги маълумотларни келтириш мумкин. Бунда ахборот маълум бир кузатиш, гурухлаш, хисоблаш хамда тахлил килиш оркали тупланади ва бошкарув учун зарур булган маълумот сифатида хизмат килади.
Корхона (фирма) ларнинг фаолиятини амалга оширишда, бошкариш учун турли ахборотларни етказиб беришда, хисоб ишлари мухим вазифани бажаради. Хисоб ишлари хужаликдаги вокеа ва ходисаларини кузатиш, улчаш, хужжатлаштириш ва кайдлашга асосланган булиб, халк хужалигида унинг уч тури мавжуд:

  • оператив техник (тезкор);

  • статистика;

  • бухгалтерия хисоби.

Хисобчиликнинг ушбу турлари бажарадиган вазифаси, каерда кулланиши ва узига хос услубларига кура бир-биридан фарк килади.
Оператив хисоб – корхона ва ташкилотлар фаолиятининг айрим курсатмаларини жорий назорат килиш максадида кулланилади. Оператив хисоби маълумотларга хужжат тузмасдан огзаки, телефон, телеграф ёки интернет оркали хабар килиш мумкинлиги ва узининг оддийлиги блан хисобнинг бошка турларидан фарк килади.
Статистик хисоб – ижтимоий-иктисодий ходисаларни кузатиш, урганиш ва умумлаштириш учун ишлатилади. Ижтимоий-иктисодий ходиса ва вокеаликларни микдор ва сифат томонларини бирга боглаб урганиш статистик хисобнинг асосий вазифаси булиб хисобланади.
Махсулот ишлаб чикариш ва уни сотиш, товар оборотининг бажарилиши назорат килиш, иш хаки, мехнат унумдорлиги ва бошка курсаткичлар статистик хисобининг объекти булиб хисобланади. Статистика маълумотлари турли жараёнларнинг натижаларини тахлил килишга ёрдам беради, хамда уларнинг ривожланиш истикболини белгилайди.


    1. Download 0,87 Mb.

      Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   30




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish