11 маъруза. Хужалик маблагларини ва мажбуриятларини


Молиявий ва бошкарув хисоб тизимларининг мохияти



Download 0,87 Mb.
bet7/30
Sana13.07.2022
Hajmi0,87 Mb.
#792055
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   30
Bog'liq
Бух-хис назарияси

Молиявий ва бошкарув хисоб тизимларининг мохияти.

Бозор муносабатларига утиш туфайли корхоналар фаолияти натижаларига булган эътибор кучайди. Корхоналар уртасида ракобат вужудга кела бошлади. Натижада хар бир корхона ишлаб чикарган махсулоти, бажарган иши ва курсатган хизмати таннархини доимо бошкариб туриши ва ракобатчиларига уни шаклланиш тартибини сездирмасликлари зарур. Чунки, махсулот, иш, хазматлар таннархи тугрисидаги маълумот корхонанинг тижорат сири булиб хисобланади. Шунинг учун ишлаб чикарган махсулот, бажарган иш ва курсатган хизматлар таннархи тугрисидаги хисоб маълумотларидан фойдаланиш чегараларини деярли жуда тор доирадаги кишилар (корхона менежерлари ва мутахассислари) билишлари кифоя. Корхона фаолиятини характерловчи бошка курсаткичларни эса корхона билан алокадор булган бошка хужалик юритувчи субъектлар, жисмоний шахслар билишлари жуда хам зарур. Чунки, ана шулар корхона фаолиятига инвестиция килувчилар булиб хисобланади.


Хисоб маълумотлари бундай икки йуналиш буйича ажралиши бошкарув ва молиявий хисобини вужудга келишга олиб келди.
Молиявий хисоб маълумотлари барча кизикувчилар учун такдим этилса, бошкарув хисоб маълумотлари факатгина чегараланган шахслар учун зарур булади. Шунинг учун бошкарув хисобининг объекти асосан харажатлар ва махсулот таннархини калькуляция килишдир.
Молиявий хисоб маълумотлари молиявий хисобот оркали кизикувчиларга етказилади. Молиявий хисобот маълумотларига асосланиб, хар бир инвестор бу маълумотлар корхона фаолиятига керакми еки керак эмасми деган узининг хулосасига эга булади ва шу хакда карор кабул килиши лозим.

2 – мавзу. Корхоналарнинг хужалик маблаглари ва манбалари хакида тушунча.


2.1. Корхоналарнинг хужалик маблаглари.
2.2. Хужалик маблагларининг ташкил топиш манбалари.
2.3. Корхона маблагларининг хужалик жараёнларидаги харакати.

    1. Корхоналарнинг хужалик маблаглари.

Корхоналарда хужалик жараёнлари амалга оширилиши учун улар маълум турдаги маблагларга эга булиши керак. Бундай маблагларга иморатлар, иншоотлар, асбоб-ускуналар, материаллар, пул маблаглари ва хоказолар киради. Бу маблагларнинг хар бири хужалик жараёнида турли функцияларни бажариши билан бирга хар хил жойлашган, шунингдек, турли манбалардан ташкил топган булади. Шунинг учун хам хужалик жараёнида айрим турдаги хужалик маблагларининг тутган урнини, таркибини, хусусиятини ва функционал ролини урганиш улардан самарали фойдаланиш имконини беради.


Моддий неъматлар ишлаб чикарувчи корхоналарнинг хужалик маблаглари бухгалтерия хисобида хужалик жараёнидаги функционал ролига хамда шу жараёнда катнашиш хусусияти ва муддатига муво туркумланади.
Хужалик жараёнида бажараетган функционал ролига караб хужалик маблаглари ишлаб чикариш фазасидаги маблаглар, муомала фазасидаги маблаглар ва корхона айланишидан четлатилган маблагларга булинади.
1. Ишлаб чикариш фазасидаги хужалик маблагари уз навбатида мехнат воситалари, мехнат буюмлари ва номоддий активларга булинади. Мехнат воситалари моддий воситалар йигиндиси булиб, ишлаб чикариш жараёнида узининг натурал шаклини узгартирмасдан узок вакт хизмат килади. Кишилар уз фаолиятларини мехнат воситалари ердамида мехнат буюмларига утказишлари натижасида махсулот ишлаб чикарилади еки ишлаб чикариш жараёни учун шароит тугдирилади. Мехнат воситалари таркибига ишлаб чикариш курилмалари - машиналар, асбоб-ускуналар, ишлаб чикариш инвентарлари ва жихозлар, транспорт (силжитиш) воситалари, хужалик инвентарлари, кам бахоли ва тез ишдан чикадиган буюмлар, шунингдек ишлаб чикаришга хизмат килувчи иморатлар, иншоотлар ва хоказолар киради. Мехнат воситалари уз кийматларининг бир кисмини (эскириш хисобига амортизация ажратмаси сифатида) янгидан ишлаб чикарилаетган ижтимоий махсулот таннархига утказиб боради.
Мехнат буюмлари моддий нарсалар йигиндиси булиб, ишлаб чикариш жараёнида натурал шаклини узгартиргани холда факат бир жараёнда хизмат килади. Кишиларнинг бирор максадга мулжалланган фойдали фаолияти мехнат буюмларига каратилган булиб, булардан ижтимоий махсулот ишлаб чикариш учун фойдаланилади. Мехнат буюмлари таркибига хом-аше ва асосий материаллар (тайер махсулотнинг асосини ташкил килади), ердамчи материаллар, ярим тайер махсулотлар, эхтиет кисмлар, екилги, тугалланмаган ишлаб чикариш, келгуси давр харажатлари ва бошкалар киради. Мехнат буюмлари ишлаб чикариш жараёнида катнашиб мехнат воситаларидан фарк килгани холда бир ишлаб чикариш циклида катнашиб, янгидан яратилган ижтимоий махсулотнинг таннархига уз кийматини тула утказади.
Одатда, корхонанинг активлари моддий ва номоддий шаклларга эга булиши мумкин. Куриш ва ушлаб куриш мумкин булган активлармоддий активлар деб юритилади. Куриб еки ушлаб булмайдиган, аммо корхона учун маълум кийматга эга булган корхонанинг хукуклари ва имтиезлари, узок муддатли характерга эга булган активлари - номоддий активлар деб юритилади.
Шундай килиб, корхона активлари жорий активлар, инвестиция, мулк ва номоддий активларга булинади. Жорий активларга пул маблаглари, ишлаб чикариш захиралари, дебитор карзлар ва бир ичида еки янада киска муддат ичида пул маблагларига айлантириш, сотиш мумкин булган бошка активлар киради. Инвестицияга корхонанинг ишлатилмаетган, ушбу хисобот йили ичида пул маблагларига айлантириш мумкин булмаган активлар, сотиб олинган акциялар ва облигациялар киради. Инвестициялар узларининг характерига караб узок муддатли еки киска муддатли активлар булиши мумкин.
Мулкка корхонада ишлатилаетган ва бир йилдан ортик муддат ичида корхонада ишлатилиши мулжалланган ушлаб куриш мумкин булган узок муддатли активлар, яъни асосий воситалар киради.
Номоддий активларга корхона учун кийматга эга булган, лекин куриб еки ушлаб булмайдиган узок муддатли куйилмаларнинг объектлари, акциядорнинг мол-мулкидан акцияли жамиятнинг фойдаланиш хукуки ва бошка хукуклар киради. Улар физик хусусиятга эга булмайди ва айрим холларда давлат томонидан еки бошка хукукий шахслар ва фукаролар томонидан берилган имтиез ва хукукларни курсатади.
2. Муомала фазасидаги хужалик маблаглари муомала буюмлари, пул маблаглари, хисоб-китоб килишдаги маблаглар ва муомалага хизмат килувчи маблагларга булинади.
Муомала буюмлари хужаликнинг узида фойдаланиш учун (мол тусини олмайди) еки сотиш учун (мол тусини олади) хизмат килади. Бунга мехнат махсулотлари киради.
Пул маблаглари корхонага тегишли накд пулларни уз ичига олиб, бу маблаглар корхонанинг банкдаги хисоб-китоб счётида хамда валюта счётида сакланади. Бу счётдан ташкари зарур эхтиежлари учун фойдаланишга мулжалланган пул маблагларини саклайдиган корхона кассаси хам мавжуддир. Бу маблаглардан хужалик жараёнидаги зарур эхтиежларни коплаш учун фойдаланилади. Чет эл валюталари тегишли банкка келиб тушган кунидаги банк курси буйича сумга айлантирилган холда хисобга олинади. Курс узгарса муайян валюта счётидаги чет эл валюталарининг сумга айлантирилган микдори хам узгаради.
Хисоб-китобдаги маблаглар - бу бир корхонанинг иккинчисига булган карзини акс эттиради. Масалан, мол сотиб олувчининг унга жунатилган мол учун туланиши лозим булган карзи, хисобдор шахснинг олган бунак пули юзасидан олган карзи ва бошкалар. Корхонага карздор булган ташкилот еки шахс дебитор деб, карзнинг узи эса дебитор карз деб аталади.
Муомалада катнашувчи маблагларга шу фазада ишлатилаетган омбор бинолари, инвентарлар ва хоказолар хам киради.
3. Корхона айланишидан четлатилган маблагларга корхонанинг асосий фаолиятида хакикатда катнашмаетган, лекин маълум давр ичида унинг балансида хисобга олиб борилаетган маблаглар киради. Бундан ташкари уларга корхона хужалик фаолиятининг салбий натижаси хисобланган суммалар хам киради. Буларнинг биринчисига фойдадан давлат бюджетига ажратмалар, туловлар сифатида чегирилган ва маблагларнинг кайта таксимланиши муносабати билан чегирилган маблаглар кирса, иккинчисига эса корхонанинг жорий даврдаги зарари киради.
Талабаларга тушунарли булиши учун корхонанинг хужалик маблаглари хужалик жараёнида бажараетган функционал ролига караб туркумланиши куйида келтирилади:

  1. Ишлаб чикариш фазасидаги хужалик маблаглари:

Download 0,87 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   30




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish