2. Mavzu: Mikroorganizmlar morfologiyasi va fiziologiyasi. Reja: Mikroorganizmlar tasnifini va morfologiyasi, ularning hujayraviy tuzilishini

Fizikaviy usul—buyum oynachasi katta va ko‘rsatkich barmoq yoki pinset yordamida ushlanib, 6 daqiqa davomida uch marta alangadan o‘tkaziladi.

Kimyoviy usul—qonda tayyorlangan surtma, tamg‘alardagi hujayra elementlari yuqori harorat ta’sirida parchalanadi. Shuning uchun quyidagi moddalardan foydalaniladi:

1. 
   metil spirtida — 5 daqiqa;
   
2. 
   etil spirtida — 10 daqiqa;
   

4. 
   Nikiforov eritmasida — 10—15 daqiqa;
   
5. 
   asetonda — 5 daqiqa.
   

Fiksatsiya qilishdan maqsad: 1) mikroorganizm buyum oynacha- siga yaxshi yopishishi uchun; 2) materialni zararsizlantirish uchun; 3) yaxshi bo‘yalishi uchun.
Fiksatsiyalangan surtma preparat deyiladi.
Preparatni bo‘yash
Preparatlarni bo‘yash maxsus jihozlangan stolda olib boriladi. Uning usti linoleum, plastinka yoki oyna bilan qoplangan bo‘lib, ustida distillangan suv, ko‘prikcha, pinsetlar, silindr, pipetkalar, filtr qog‘ozi, bo‘yoq yig‘indisi, suvni to‘kish uchun idish bo‘lishi va stol vodoprovod yaqinida joylashgan bo‘lishi kerak.
Mikroorganizmlarning bo‘yoqlarga nisbatan xossasi tinktorial xossa deyiladi. Mikrobiologiyada anilin bo‘yoqlar keng qo‘llaniladi. Ko‘pgina mikroorganizmlar bo‘yoqni o‘ziga tez oladi. Barcha bo‘yoqlar kristall yoki kukun shaklida chiqariladi. Ulardan to‘yingan spirt yoki fenol erit- malari tayyorlanadi. So‘ng ishlash uchun bo‘yoqning spirtli, suvli yoki fenol-suvli eritmalari tayyorlanadi. Agar bo‘yoqlarning konsentr- langan eritmalari qo‘llanilsa, preparat ustiga filtr qog‘ozi qo‘yilib, uning ustiga bo‘yoq tomiziladi. Bunda bo‘yoq bo‘lakchalari qog‘ozda qoladi.
Oddiy usulda bo‘yash
Fiksatsiya qilingan surtma ustiga pipetka yordamida bo‘yoq eritmasi tomiziladi, vaqt o‘tgach bo‘yoq to‘kiladi, suv bilan yuviladi va filtr qog‘ozda quritiladi. Oddiy usulda bo‘yalganda, faqat bitta bo‘yoqdan foydalaniladi. Metilen ko‘ki va ishqoriy Lyofflar ko‘k bo‘yog‘ida

3. 
   5 daqiqa, fuksin Pfeyffer bo‘yog‘ida 1—2 daqiqa bo‘yaladi.
   

Bo‘yalgan va quritilgan preparat ustiga immersion yog‘ tomiziladi va immersion sistemada tekshiriladi.
Murakkab bo‘yash usuli
Gram usulida bo‘yash. Gram usuli keng tarqalgan farqlash usullaridan biridir.

1. 
   Fiksatsiya qilingan surtma preparat ustiga Sinev yoki gensian binafsha bo‘yog‘i shimdirilgan filtr qog‘oz qo‘yilib namlanadi,
   

1. 
   2 daqiqa ushlangach qog‘oz olib tashlanadi.
   

2. 
   Preparatlarni yuvmasdan Lyugol eritmasi tomiziladi va qoray- guncha ushlanadi (1 daqiqa), so‘ng bo‘yoq to‘kiladi.
   
3. 
   Preparatni yuvmasdan 96° li etil spirti tomiziladi, bo‘yoq ketguncha (30—60 sek) ushlanadi yoki preparat 1—2 sekund stakan- dagi spirtga tushirib olinadi.
   
4. 
   Preparat suv bilan yuviladi.
   
5. 
   Fuksin Pfeyffer bo‘yog‘i bilan 3 daqiqa bo‘yaladi, suv bilan yuviladi va quritiladi.
   

Mikroskopning immersion sistemasida tekshiriladi. Barcha mikroorganizmlar Gram usulida bo‘yalganda ikki xil bo‘yaladi —Gram- musbat va Grammanfiy.
Grammusbat bakteriyalarning hujayra devorida RNK magniy tuzini saqlaydi, ular yod va asosiy gensian binafsha bo‘yog‘i bilan birikma hosil qiladi. Bu birikma spirt ta’sirida parchalanmaydi va rangini yo‘qotmaydi. Bunda bakteriyalar binafsharangga bo‘yaladi.
Grammanfiy bakteriyalar hujayra devorida RNK magniy tuzlarini saqlamaydi. Hosil qilgan birikmani ushlab qololmaydi, spirt ta’sirida bo‘yoq yuvilib ketadi. Qo‘shimcha fuksin Pfeyffer bo‘yog‘i bilan bo‘yalganda, uning rangini oladi va qizil rangga kiradi.
Negativ preparatlar
Negativ preparatlar deb, mikroblarni bo‘yamasdan ko‘rish usuliga aytiladi. Bu usulga Burri, Gins usullari kiradi. Mikroblarni bu usulda bo‘yalganda, bakteriya hujayrasi va kapsula qora fonda rangsiz bo‘lib ko‘rinadi.