Hozirgi o‘zbek she’riyatida janrlar Reja

Abdulla Oripov she’riyati
60 – yillar avlodi ko‘ngil she’riyatiga qaytish qildilar. SHe’riyat ko‘ngil mulki, tuyg‘ular silsilasidan iborat ekanligini, bu hayot faqat shodlikdan iborat emasligini, muqaddas g‘am va qayg‘uning go‘zal suvratlari mavjudligini isbot etdilar.
SHu avlodning to‘ng‘ich vakili Abdulla Oripov she’riyatning yuragi bo‘lgan obrazning original namunalarini yaratdi. SHoirga ilk bor oq yo‘l tilab, fotiha bergan taniqli adabiyotshunos Ozod SHarafiddinov yozishicha: “Abdulla Oripov lirikasi hamisha yorqin, to‘laqonli, ma’nosi keng va teran obrazlar asosiga qurilgan. SHoir hayotni kuzatar ekan, minglab turli tuman har xil hodisalarning guvohi bo‘ladi. Bular shoir xotirasida izsiz yo‘qolib ketmaydi. Aksincha, ular turli assotsiatsiyalar qo‘zg‘aydi, yangi fikr va hislarni uyg‘otadi hamda shoirga hayot haqida, insonning mohiyati to‘g‘risida mulohaza yuritishga imkon beradi. Abdulla Oripov ijodining jozibasi shundaki, u o‘ziga qadar boshqa shoirlar tomonidan ko‘plab marta qalamga olingan hodisalar va predmetlardan ham haqqoniy she’riyat uchqunini chiqara oladi. Natijada bu hodisalar va predmetlar bizning nigohimiz qarshisida yangi qirralari bilan namoyon bo‘lib, bizni hayot haqida jiddiy o‘ylashga undaydi”.
Haqiqatan, Abdulla Oripov she’riyatining poetik dunyosi nihoyatda keng. SHoir ijodidagi bosh mavzu: Vatan va Ona obrazlari. Vatan haqida qancha she’rlar yozilgan. Lekin Abdulla Oripov nazarida Vatan o‘zining o‘zgacha tarovati va go‘zalligi bilan kitobxon nazarida namoyon bo‘ladi:
Xalqim tarix hukmi seni agarda,
Mangu muzliklarga eltgan bo‘lsaydi,
Qorliklarni makon etgan bo‘lsayding,
Mehrim bermasmidim o‘shal muzlarga...
Lirik qahramon yuragida Vatan muhabbati shu qadar yonganki, u hatto sibir muzliklarini eritishga ham qodir. Vatanning bundan-da go‘zal, bundan-da yuksak badiiy ifodasini boshqa biror shoirda topishimiz qiyin. Abdulla Oripov she’riyatida Vatan va Ona obrazlari bir-biri bilan yo‘g‘rilib ketgan. Talabalik yillarining mahsuli bo‘lgan “Onamga xat” shoirning eng xarakterli she’rlaridan.
Qaytgim keldi onam yoningga
YUragimda ismsiz dardlar
Sovuq xonam soat chiq-chiqi
Tashqarida xazonrez bog‘lar...
SHaharning sershovqin, serg‘alva ko‘chalarida, xazonrez bog‘larida kezgan lirik qahramon onasi qoshiga, qadrdon qishlog‘iga qaytgisi keladi. U shunchaki bekorchilikdan bormoqchi emas, yuragida o‘zi bilmagan, hali adog‘iga etmagan, “ismsiz dard”larni olib bormoqda. CHunki bu dunyo shunchalik murakkab, shunchalik shafqatsizki, shoir yozganidek “boshimizni doim ham ona bo‘lib silamas hayot...”.
Abdulla Oripov she’riyatni yoniq bir muhabbat bilan boshlagan. Muhabbat shoir nazrida visol sog‘inchi, uning lazzatli onlari emas, aksincha, iztirobli, qayg‘uli manzaralar yaratish, shu manzara va obrazlar orqali inson ruhiyatining murakkab tomonlarini ifodalashdir. SHoirning “Muhabbat”, “Birinchi muhabbatim”, “Derazangni qoplar oqshom zulmati”, “Qo‘ygil, u kunlarni eslatma menga”, “CHuvaladi o‘ylarim sensiz”, “Sevgidan so‘ylarding u kun entikib”, “Sevgi o‘limi”, “Xayr endi...” she’rlarida shunday holatlarni kuzatamiz.
Inson uchun dunyoda o‘zi etiqod qo‘ygan muqaddas tuyg‘ular mavjud. “Lekin inson hamisha bir hisga asir ekan”. Bu “his” hammaga ham nasib bo‘lavermaydi. Lekin muhabbat deb atalgan “ko‘ngil shishasi” bir so‘z bilan derz eb qolgan qahramon qalamidan ilk marotaba g‘amlar to‘kiladi. Endi qaytmas bo‘lib ketgan shoirning muhabbat to‘lqini uni yana yangi baytlar yozishga undaydi. Ayriliq, hijron azobi, lirik “men”ning fojiaviy kechinmalari yangidan-yangi ohori to‘kilmagan muhabbat haqidagi she’rlarning tug‘ilishiga sabab bo‘ladi. SHoir bir she’rida “ruhim, sen vujudning g‘amini ema” deb yozadi. Haqiqatan ruh vujudga bo‘ysunmaydi. SHoir “qo‘ygil, u kunlarni eslatma menga” deya yolvorsa-da, ko‘ngildagi go‘zal iztirob unga yana hamrohlik qiladi. Lirik “men” endi o‘z ixtiyorini “sayd”ning qo‘liga topshiradi:
Qo‘ygil, u kunlarni eslatma, jonim,