Хvi б о б. ИЌтисодий ¡сиш ва миллий бойлик

Етарлича истеъмол ќилмаслик назарияси. Бу назариянинг моЏияти к¢проќ жамЌариб самарали даражада истеъмол ќилмаслик жамиятни циклли ривожланишининг сабаби ќилиб к¢рсатилади.
1. Маблаƒ (пул)ни жамƒариш, бошќача айтганда хазинага айлантириш депрессияга олиб келиши мумкин, чунки бу маблаƒ инвестициялаш учун фойдаланилмайди.
2. Пулни жамƒариш истеъмол товарларига талабни ќисќаришига олиб келади. Чунки у истеъмолга сарфланмайди.
3. Натижада инвестицияга ќараганда борган сари пул шаклида жамƒариш ¢сиб бориб, истеъмол товарларига талаб камайиб боради, таклиф эса ортади, нарх эса пасаяди, истеъмол товарлари бозоридаги ќийинчиликлар кризисга олиб келади.
Муаммо шундаки юксалишдан турЌунликка тушишининг сабаби капиталнинг етишмаслигими ёки истеъмол товарларига талабнинг етарли эмаслигими аниќлашнинг ќийинлигидир.
Жамƒариш назарияси. Бу назарияга к¢ра иќтисодий цикл ишлаб чиќариш воситалари ёки капиталлашган инвестицион товарлар ишлаб чиќариш билан боƒлиќ. Кундалик истеъмол товарлари ишлаб чиќариш билан узоќ муддат фойдаланиладиган товарлар ва ишлаб чиќариш воситалари ишлаб чиќариш цикллари ¢ртасида катта фарќ бор.
Кундалик истеъмол моллари ишлаб чиќаришда циклли тебранишлар кичик б¢лса, капитал товарларда эса аксинча катта тебранишлар юз беради. Юксалишда к¢проќ Џажми ¢сади, тушкунликда эса к¢проќ ќисќаради.
Кундалик молларни доимо истеъмол ќилинади. Уларни истеъмол миќдори ¢згарган таќдирда Џам унча катта ¢згаришлар содир б¢лмайди.
Узоќ муддат фойдаланиладиган товарлар (кир ювиш машинаси, автомобил, телевизор, уй-жой ва Џ. к.) ни доимо харид ќилинмайди. Даромади к¢пайган пайтда сотиб олинади. Узоќ муддат фойдаланиладиган товарларга талаб барќарор эмас. Ишлаб чиќаришни давом эттириш учун капитал товарлар ишлаб чиќариш зарур.
Истеъмол ¢сган сари капитал товарларга талаб Џам ортади. Бунда ишлаб чиќариш таркибида диспропорциялар юз беради, яъни истеъмол товарлари, узоќ муддат фойдаланиладиган ва капитал товарлар ¢ртасида нисбатлар бузилади.
Кризиснинг сабаби пул етишмаслиги, банк резервларини камлиги туфайли эмас, балки ана шу нисбатларни бузилишидир. Лекин к¢пгина иќтисодчилар, айниќса амалиётчилар етарлича истеъмол ќилмаслик кризисни сабаби эмас, балки унинг оќибати деб таъкидлашади. Яъни кишилар даромадларини к¢проќ жамƒаришга ажратганларидан эмас, балки т¢лов ќобилиятини етарли эмаслигидан, яъни харид ќилиш учун пулини й¢ќлигидан келиб чиќади.