O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’znekiston milliy universitetining jizzax filliali

PROTSENTILLAR. 
 PROTSENTIL 
-- natijasi berilgan dastlabki ko’rsatkichdan past bo’lgan 
standartlashtirish tanlovidagi individlarning foiz nisbati. Protsentillar shkalasini 100 
va eng past natijaga mos keladigan bir rangdagi rang ( daraja ) grodattsiyalari ( 
chegara ) uyg’unligi sifatida qarab chiqish mumkin. 50 – protsentil ( P 50 ) 

---

9 
natijalarni taqsimlash medianasiga mos keladi, protsentillarni oddiy foiz ( prosent ) 
ko’satkichlari bilan aralashtirib bo’lmaydi. Foiz individual natijalarda testning 
umumiy topshiriqlaridan to’g’ri ishlanganliklari nisbatini aks ettiradi. P 1 va P 100 
ranglarini ( darajalarini ) tanlovada kuzatilganlardan eng past va eng yuqori natija 
olganlari mos ravishda olishadi biroq bu ranglarga 0 ko’rsatkich ( birorta ham to’g’ri 
javob yo’q ) yoki mutloq ( barcha javoblar to’g’ri ) ko’astkichlarga mos keladi 
degani emas. Masalan jami 120 ta masaladan iborat vazifada birinchi rangga mos 
keladigan minimal natija 6 ta to’g’ri javobni tashkil etishi mumkin, ayni paytda P 
100 rang mos keladigan maksimal natija 95 ta to’g’ri yechilgan masaladan iborat 
bo’ladi.
Bu kabi holatni misol uchun tezlik testlarini baholashda kuzatishimiz 
mumkin. Protsental shkalaning asosiy kamchiligi bu o’lchov birliklarining 
notengligi. Normal taqsimlashda alohida o’zgaruvchilar taqsimot markazida jins 
birikadi hamda chetga qarab uzoqlashib borishi bilan tarqaladi. Shuning uchun 
markaz 
yaqinidagi 
holatlar 
chastotalariga 
atrofda 
joylashgan 
baholar 
taqsimlanishining abtsistsa o’qi bo’yicha ancha qisqa intervallari teng tushadi. 
Protsentillar normal tanlashdagi har bir sinovdan o’tayotganning nisbiy holati 
ko’rsatadi, ammo natijalar o’rtasidagi farq kattaligini emas. Bu esa individual 
natijalarni talqin ( interpretatsiya ) qilishda ayrim noqulayliklarni keltirib chiqaradi. 
Masalan P 70-80 intervalga mos birlamchi ko’rsatkichlarda farq 10 ballni tashkil 
etishi mumkin, P 50-P 60 ranglari intervalidagi to’g’ri javoblar miqdori farqi esa bor 
yo’g’i 1-3 ballni tashkil etishi mumkin shu bilan bir qatorda protsentllar qator 
afzalliklarga ega. Ular psixodiagnostik ma’lumotdan foydalanuvchilar tushinishlari 
uchun oson turli tipdagi metodikalar universal va oson hisoblanadi
6
.
1) 
Standartlashtirish 
test 
o’kazish jarayonini qayta ishlash va 
reglamentatsiyasi qo’llanma, tekshiruv blanklari, natijalarni ro’yhatga olish 
usullarini jarayonni o’tkazish sharoyitlarini unifikatsiyalash sinovdan o’tayotganlar 
kontingenti tavsifi. Tekshiruv o’tkazish jarayonini qat’iy davrligi – test 

---

10 
ishonchliligini ta’minlovchi hamda tekshiruvdagi natijalarni baholash uchun test 
me’yorlarini belgilashning muhim sharti. 
2) Standartlashtirish baholarning normal shkalasini o’rganilayotgan 
ko’rsatkichning miqdoriy ahamiyatiga asoslangan emas, balki sinovdan 
o’tayotganlarning tanlovida natijalarni taqsimlashdagi nisbiy o’ringa asoslangan 
yangi shkalaga o’zgartirishdir.