O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’znekiston milliy universitetining jizzax filliali

1. PSIXODIAGNOSTIK TESTLARDA STANDARTLASHTIRISH 
TUSHUNCHASI 
Psixodiagnostika shaxsning individual psixologik xususiyatlarini o’lchash va 
aniqlash usullarini o’rganadigan sohadir. Psixodiagnostik natijalarni o’lchash orqali 
1
I.A.Karimov O’z kelajagimizni o’z qo’limiz bilan qurmoqdamiz. O’zbekiston. 1999. 

---

4 
psixologiyaning yo’nalishlarida ilgari surilayotgan nazariy muloxazalar to’g’riligini 
tekshirish mumkin bo’ladi.
Psixodiagnostikada metodlardan foydalanish qulay, to’g’ri va o’sha 
natijalarni aniq bilish uchun, 
PSIXOMETRIK
(olingan natijalarni obektivligi, 
ishonchliligini, natijalarning aniqligini o’lchov ishlarini amalga oshiradi) omillardan 
foydalanamiz. Bu omillardan biri standartlashtirish hisoblanadi.
STANDARTLASTIRISH-
testni unifikatsiyalash jarayonini va baholarini 
yagona me’yorlarga keltirishdir. Metodikani standartlashtirish tufayli turli sinovdan 
o’tayotganlarning olingan natijalarini solishtirishga erishiladi va test baholarini 
standartlashtirish ko’rsatkichlari tanlovga nisbatan aks ettirish imkoniyati paydo 
bo’ladi. Diagnostik metodika har qanday tadqiqotchilikdan shunisi bilan farq 
qiladiki, bu farq standartlashtirishdir
2
.
Standartlashtirish (A.Anastazi bo’yicha) bu xatti xarakat jaroyonining va 
testni bajarishni baholashning bir xilligidir. Shu tariqa standartlashtirish ikki o’rinda 
ko’rinadi. Eksperiment jarayoniga yagona talablarni ishlab chiqish sifatida va 
diagnostik sinovlar natijalarini baholashning mezonini aniqlash sifatida ko’riladi
3
. 
Eksperiment jarayonini standartlashtirish qo’llanmani, tekshiruv blanklarini, 
natijalarni qayd etish usullarini, tekshiruvni o’tkazish sharoyitlarini 
unifikatsiyalashni taqozo etadi.
Eksperimentni o’tkazishdagi qo’yiladigan talablar quyidagilar
4
: 
1. Qoidalarni sinaluvchilarga bir hilda, odatda yozma yetkazish kerak; 
Og’zaki ko’rsatmalar berishda ular turli guruhlarda hammaga tushunarli bir 
hil ohangda bir hil so’zlar bilan yetkazilishi kerak. 
2. Biror bir sinovdan o’tayotgan shaxsga boshqalardan ko’ra hech qanday 
imtiyoz berilishi kerak emas.
3. Eksperiment jarayonlarida yana alohida kishilarga qo’shimcha 
tushintirishlar berish kerak emas. 

---

5 
4. Turli guruhlar bilan eksperimentlarni imkoniyat darajasida kunning bir 
paytida o’xshash o’tkazish zarur. 
5. Berilgan vazifalarni yechishning vaqt chegarasi barcha sinovdan 
o’tayotganlar uchun bir hil bo’lishi lozim va h.k. 
Psixodiagnostik testlarni standartlashtirish test baholarini chiziqli yoki 
nochiziqli qayta tashkil etishdan iborat. Boshlang’ich test baholarini qayta ishlab 
chiqish mazmunini, ularni taqsimlash xarakterini o’zgartirish va shu bilan test 
natijalarini tushinishni va talqin etishni yengillashtirishdan iborat. Odatda qayta 
tashkil etishning uch asosiy turi qo’llaniladi: 
1. Normal ko’rinishga keltirish. 
2. Standart shaklga keltirish. 
3. Kvantill standartlashtirish. 
Psixodiagnostik testlarni standartlashtirish normallik aksiomasi deb 
nomlanadigan ko’rinishga asoslanadi. Ya’ni barcha psixik xarakteristikalar 
populyatsiyada GAUSS ning “normal qonuni” bo’yicha degan mulohazaga 
tayanadi. Test natijalarini normal taqsimlash haqidagi mulohazalar biroz ideal 
hisoblanadi. Amaliyotda ko’plab testlar beradigan natijalar taqsimoti normaldan farq 
qiladi. Shuning uchun ko’p hollarda malumotlarni normal ko’rinishga keltirishning 
usullarini topishning qo’shimcha vazifasi yuzaga keladi. Bu keltirishning usullarini 
izlab topishing eng avvalida gistogrammalar qurish va taqsimlash poligonini 
yaratish katta yordam berishi mumkin. Ular normallikdan chap yoki o’ng tomonga 
assimetiryani, og’ishni oson aniqlash imkonini beradi.
Psixologik tadqiqotlarda logarifmik tasdiqlashdan ko’p foydalaniladiki 
ularning xususiyati poligonning qattiy chap tarmog’i va o’ng ( yani chastota test 
baholarning o’sishi bilan keskin tushub ketadi ) hisoblanadi. Boshlang’ich test 
ma’lumotlarni logarifimlashda egri taqsimlashning chap tarmog’i cho’ziladi, xamda 
taqsimlash biroz normal ko’rinish kasb etadi. O’ng tomonli assimetiryali 
taqsimlashni normallshtirish uchun ma’lumotlarni tirigonametrik va darajaviy qayta 
tashkil 
etishdan foydalinadi. Shu tariqa normal taqsimlash qonuniga 

---

6 
bo’ysunmaydigan 
test 
baholarini 
qayta 
tuzish 
imkoni 
tug’uladi.