O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi o’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi toshkent davlat agrar universiteti

Toshkent davlat agrar universiteti
O‘rmon xo‘jaligi va landshaft dizayn fakulteti
Dorivor o‘simliklar kafedrasi


5A411101 - “Dorivor o‘simliklar yetishtirish texnologiyasi” mutaxassisligi magistranti Abduxalimova Sanobar Abduraxim qizining
Ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishda amalga oshirilgan tadqiqotlar natijalari bo‘yicha Ilmiy seminardagi ma’ruzasi
(16.10.2020-30.10.2020)

Ilmiy seminar mavzusi: Adabiyotlar sharhi

Sobiq Ittifoqda farmakognoziya fanini ravnaq topishida A.F. Gammermanning (1888-1978 y.), P.S. Massagetov (1884-1972 y.), A.I. Orexov (1881-1932 y.), uning shogirdlari bo‘lmish akademiklar O.S. Sodiqov va S.Yu. Yunusovlar ham respublikamizda dorivor o‘simliklarni biokimyoviy o‘rganishga katta hissa qo‘shganlar. Akademik S.Yu. Yunusov va uning shogirdlari tomonidan respublikamiz florasidagi alkaloidli o‘simliklarning biokimyoviy tarkibi o‘rganildi va olimning sa’y harakatlari bilan 1956 yilda O‘simlik moddalari kimyosi instituti tashkil qilindi.

O‘zbekiston florasidagi dorivor o‘simliklarni o‘rganishga farmasevt olimlar, professorlar S.S. Sahobiddinov va X.X. Xolmatov va ularning shogirdlari ham katta hissa qo‘shdilar.
XX asrda sintetik kimyo jadal rivojlandi, sintez yo‘li bilan juda ko‘plab yangi, tez hamda kuchli ta’sir etuvchi dorivor moddalar yaratildi. Lekin ularni muntazam ravishda iste’mol qilish inson organizmi strukturasi va hayotiy funksiyalarini buzilishiga olib kelishi ma’lum bo‘ldi. Shuning uchun ham keyingi o‘n yilliklarda shifobaxsh o‘simliklarga qiziqish yana ortmoqda, chunki ular xom ashyosi asosida tayyorlangan dorivor vositalar vitaminlar, biologik faol birikmalar va mineral moddalar inson organizmiga juda samarali ta’sir etadi.
Ma’lumki, dunyo miqyosida farmasevtika korxonalarida ishlab chiqarilayotgan dori vositalarining taxminan 50 % dorivor o‘simliklar xom-ashyosidan tayyorlanmoqda. Ayniqsa yurak-qon tomir kasaliklarining davolashda va profilaktikasi uchun foydalaniladigan dorivor preparatlarning 77 %, jigar va oshqozon-ichak kasalliklarini profi-laktikasi va davolashda foydalaniladigan dorivor preparatlarning 74 %, balg‘am ko‘chiruvchi dorilarning 73 %, qon to‘xtatuvchi dorilarning 60 % dorivor o‘simliklar xom-ashyosi asosida ishlab chiqarilmoqda (Xolmatov X.X., Ahmedov O‘.A., 2007) .
Hozirgi paytda MDH mamlakatlarida 20000 ga yaqin o‘simlik turlari o‘sadi, ularning 30 % O‘zekiston florasida uchraydi (Xolmatov X.X., Habibov., 1971).
Respublikamizda ro‘yxatdan o‘tgan va biokimyoviy tarkibi o‘rganilgan 600 turga yaqin yovvoyi holda o‘sadigan dorivor o‘simliklar mavjuddir. Ularning aksariyati tog‘ o‘rmonlarida tarqalgan. Ushbu dorivor o‘simlik-larning 230 turining xom-ashyosi farmasevtika sanoati ehtiyojlari uchun tayyorlanadi, ko‘pchiligi madaniylashtirilgan holda yetishtiriladi va ularning xom-ashyosi asosida 254 xilga yaqin dorivor preparatlar tayyorla-nadi (Turova A.D., Sapojnikova E.N., 1982).