|
25
Reyn-Mayn-Dunay kanali. Reyn kanali - Main - Dunay (nem. Rhein-Main-DonauKanal (RMD)), boshqa nomlari - Main kanali - Dunay, Yevropa kanali - Germaniyadagi yuk tashish kanali, Bavariya federal shtatida. U Reynning irmog'i bo'lgan Main va Dunay daryolarini bog'laydi. Atlantika okeani, Shimoliy dengiz va Qora dengiz o'rtasidagi transport daryo aloqasini ta'minlaydi. U Gamburg shahridan boshlanib, Nyurnberg orqali oqib oʻtadi va Kelxaym shahrida Dunayga qoʻshiladi.Uzunligi 171 kilometr. Kanalning kengligi 55 metr, chuqurligi 4 metr. Kanalning ba'zi qismlari beton suv o'tkazgichlari shaklida qilingan.Kanalda o'n oltita Shulyuz bor. Ulardan 11 tasi Reyn havzasida joylashgan bo'lib, 230,9 metr sathidan 406 metr suv havzasi darajasiga ko'tariladi. Beshta Shulyus Dunay havzasida joylashgan bo'lib, suv havzasidan 336,2 metrgacha pasayish imkonini beradi. Yevropa suv havzasi bo'ylab ikkita daryoni birlashtirish g'ooyasi VIII asrda ilgari surilgan. 793-yilda Karl Karoling kanali qurilishini boshladi, u Dunayning irmog'i bo'lgan Altmühl va Main daryosining irmog'i bo'lgan Rednitsni tashkil etgan Svabiya Retzatini bog'lashi kerak edi.1836 yildan 1846 yilgacha Germaniyada muqobil suv kanalini qurish loyihasi amalga oshirildi, u Lyudvig kanali deb nomlandi.Nyurnberg hududida yangi suv yo'llari qurilishi Birinchi jahon urushi davrida va 1938 yildan 1942 yilgacha (Mindorfer liniyasi) amalga oshirildi.Kanalning hozirgi ko'rinishida qurilishi 1960- yilda boshlangan. Kanal 1992-yil 25-sentabrda ochilgan. Suv yo‘li qurilishiga 2,3 milliard yevro sarflangan.10-Rasm.Reny-Mayn-Dunay kanali.
26
27
5.YEVROPANING YER OSTI SUVLARI
Yer osti suvlari. Hisob-kitoblarga ko'ra, xorijiy Yevropadagi yer osti suvlari zahiralari 1,6 mln.km3 ga etadi. Bu chuchuk suv resurslarining muhim, ammo kamroq foydalanish mumkin bo'lgan qismidir. Faol suv almashinuvi zonasida, ya'ni taxminan 100 m chuqurlikda 200 ming m3 suv to'plangan; yana 300 ming m3 100 dan 200 m gacha bo'lgan chuqurlikda, ya'ni er usti suvlari bilan suv almashinuvi qiyin bo'lgan joyda yotadi. Qolgan zahiralar (1,1 mln. km3) juda sekin suv almashinuvi bilan chuqur qatlamlarda (2 km gacha) joylashgan. Yer osti suvlarining kuchli to'planishi Markaziy va Janubiy Yevropaning keng qatlamli tekisliklarining qumli konlarida, tog' tog'larining pekmez qatlamlari va AlpKarpat tog' tizimi va Pireneylarning akkumulyatorli tekisliklarida, O'rta yer dengizi Yevropasining ohaktosh massivlarida, va boshqa ba'zi joylarga. Frantsiya, Belgiya, Germaniya, Fennoskandiya va Buyuk Britaniyaning sharqiy qismida tekislik va tog'li hududlarda oqishning o'rtacha balandligi 200 dan 400 mm gacha, bu qiymat bo'yicha o'rtacha Yevropa me'yoriga yaqin. Markaziy Yevropada o'rta balandlikdagi tog‘ tizmalari, tog'lar va tizmalarning tez-tez o'zgarib turishi bilan qisqa masofalarda oqim ko'rsatkichlari keskin o'zgaradi. Orografik effektning namoyon bo'lishi tufayli g'arbiy sektorda tog' yonbag'irlarida yiliga 1200 mm gacha va sharqiy sektorda 1000 mm gacha tushadi. Tog' tizmalarining tepalarida bug'lanish kichik bo'lganligi sababli, oqim qatlami 600 mm gacha ko'tariladi (Reyn Slate tog'lari, Ruda tog'lari, Tyuring o'rmoni); Sudetlarda, Frantsiyaning Markaziy massivida, Vosges va Qora o'rmonda - 1000 mm gacha. Xorijiy Yevropaning sharqiy qismidagi tekisliklarda oqim qatlamining balandligi 100 mm gacha, Alfeldda va Quyi Dunay 28
pasttekisligining g'arbida - 50 mm gacha Dobrujada - 10 mm dan kam kamayadi. Bu atmosfera yog'inlarining kamligi (yiliga 500 mm dan kam tushadi), bug'lanishning bir vaqtning o'zida ortishi bilan izohlanadi. Pireney yarim orolining keng ichki platolarida, Quyi va O'rta Frakiya pasttekisliklarida va O'rta yer dengizi Yevropaning sharqiy sektorlarining bir qator boshqa mintaqalarida umumiy oqim ko'rsatkichlari bir xil darajada minimaldir. Bu yerda yozi issiq va quruq bo'lgan iqlim hukmronlik qiladi, bu davrda suvning katta massalari bug'lanadi. Kichik daryolar tizimlarida yer usti oqimlari butunlay to'xtaydi. Yevropa hududida chuchuk suvning asosiy manbalari daryolar, ko'llar, er osti suvlari va muzliklardir.Rossiya hududida yer osti suvlarining paydo bo'lishining asosiy omillari: eng ko'p yog'ingarchilik (yiliga 350 mm gacha) bo'lgan keskin kontinental iqlim; qalinligi 1000 m gacha bo'lgan permafrost jinslarining keng rivojlanishi; vodiylarda chuqur eroziya kesiklari (500 m gacha); karbonatli va tuzli jinslarning muhim qalinligi; Angara-Lena havzasida karst va Yoqut havzasining janubida tuz tektonikasining namoyon bo'lishi; yoriq tektonikasining keng namoyon bo'lishi va sho'r suv va sho'r suvlarning yoriqlar bilan bog'liq chiqishi; faol neotektonik rejim - artezian mintaqasi chekkasida 500 m gacha ko'tarilish va Yoqut artezian havzasining sharqida 1000 m gacha cho'kish. Poydevor yuzasiga chiqadigan joylarda bahor oqimining modullari 0,2-0,3 l / s dan oshmaydi, quduqlarning oqim tezligi 1 l / s gacha. Chuchuk suv zonasining qalinligi taxminan. Artezian mintaqasining janubida 400 m, kontinental perm va bo'r yotqiziqlarida Vilyuy sineklizasi 4 km ga etadi. Yer osti oqim modullari 0,5 dan 4,0 l/s km2 gacha. Tuzli suv zonasining qalinligi bir necha yuz metrdan 4 km gacha (Xatanga va Yoqut artezianlari havzalarida) oʻzgarib turadi.
29
Do'stlaringiz bilan baham: |
